Βρέθηκα στην Ελλάδα για
διακοπές και είχα την ευκαιρία να να παρακολουθήσω από πιο κοντά το πώς
συζητάει η ελληνική κοινωνία για την πανδημία. Με λύπη, αλλά δυστυχώς χωρίς καμία έκπληξη,
διαπίστωσα για μια ακόμη φορά την απουσία ορθολογικής σκέψης σε ένα μεγάλο
κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Γιατί λέω ότι δεν εξεπλάγην; Γιατί η ελληνική
κοινωνία είναι αυτή στην οποία ισχύουν τα εξής: (συλλογή δεδομένων από διάφορες
έρευνες - links στο πρώτο σχόλιο):
-
Επικρατεί άγνοια ακόμα και για πράγματα πολύ βασικά τα οποία κάθε μαθητής
δημοτικού -θα έπρεπε να- παίζει στα δάχτυλα. Σε σχετικές έρευνες, τo 1/3 των
Ελλήνων απάντησε ότι η ήλιος γυρίζει γύρω από τη γη. Το 42% δεν ήξερε να
απαντήσει ότι η πρόταση «η γη χρειάζεται έναν μήνα για να γυρίσει μία φορά γύρω
από τον ήλιο» είναι λάθος. Το 29% δεν θεωρεί ότι ο άνθρωπος και τα άλλα είδη
ζωής προέκυψαν μέσα από εξελικτική διαδικασία.
-
Κυριαρχούν δεισιδαιμονίες. Το 64% του πληθυσμού πιστεύει στα θαύματα, το 66%
στο μάτιασμα και το 40% στη μαγεία. Και αυτό δεν είναι μόνο θεωρητικό. Τρεις
στους 10 χρησιμοποίησαν την προσευχή για να ξεπεράσουν το ιατρικό τους πρόβλημα
το τελευταίο έτος, το 60% καταφεύγουν στο ξεμάτιασμα για να θεραπεύσουν τον
πονοκέφαλο, ενώ το 12% δηλώνει ότι ζητάει συμβουλές από αστρολόγους ή/και
χαρτορίχτρες.
- Η
γνώση έστω για το τι σημαίνει επιστήμη είναι περιορισμένη. Το 40% θεωρεί ότι η
ομοιοπαθητική είναι επιστήμη και το 23% ότι τα ωροσκόπια είναι επιστήμη.
-
Συνέπεια των ανωτέρω είναι μια επιφυλακτική στάση απέναντι στην επιστήμη. Το
92% θεωρεί ότι η επιστήμη και η τεχνολογία αλλάζουν τη ζωή μας υπερβολικά
γρήγορα, ενώ το 58% δηλώνει ότι βασιζόμαστε υπερβολικά στην επιστήμη και όχι
αρκετά στην πίστη.
-
Ως φυσικό επακόλουθο, δεν είναι έκπληξη ότι το 29% του πληθυσμού πιστεύει ότι
μας ψεκάζουν και το 36% πιστεύει ότι έχει βρεθεί το φάρμακο για τον καρκίνο,
αλλά μας το κρύβουν!
Το
πρόβλημα λοιπόν -κατά τη γνώμη μου ένα από τα κυριότερα προβλήματα της
ελληνικής κοινωνίας- είναι ότι ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού όχι μόνο δεν
έχει βασικές γνώσεις, αλλά κυρίως δεν έχει αναπτύξει τα στοιχειώδη νοητικά
εργαλεία για να επεξεργαστεί πληροφορίες και να τις κρίνει ορθολογικά. Δεν έχει
την παραμικρή επαφή με την επιστήμη, τη διαχείριση της αβεβαιότητας στην
έρευνα, την ορθολογική ανάλυση δεδομένων και τη συστηματική αναζήτηση της
αλήθειας.
Παρότι
το εύκολο είναι να τους χαρακτηρίζουμε ψεκασμένους και να τους χλευάζουμε, στην
πραγματικότητα δε φταίνε. Μεγάλωσαν σε μια κοινωνία όπου το κράτος υποδέχεται
το άγιο φως με τιμές αρχηγού κράτους, με μια τηλεόραση στην οποία δεν έχει
επιβιώσει ούτε μία επιστημονική εκπομπή, αλλά οι αστρολόγοι είναι σταρ, με
δελτία ειδήσεων που τονίζουν ότι
«από θαύμα σώθηκαν οι επιβάτες μετά το ατύχημα» και όχι επειδή φορούσαν ζώνη.
Πήγαν σε ένα σχολείο στο οποίο τα θετικά μαθήματα ήταν μια άσκηση στην
παπαγαλία. Ένα σχολείο όπου η κριτική σκέψη τιμωρείται, δεν επιβραβεύεται. Για
την ακρίβεια, ένα σχολείο όπου για να έχεις καλό βαθμό σε υποχρεωτικό μάθημα
(θρησκευτικά) απαιτείται να εγκαταλείψεις τον ορθολογισμό έξω από την τάξη και
να λειτουργείς με την πίστη. Όταν πήραν το πρώτο τους αυτοκίνητο έλαβαν δώρα
φυλακτά και γούρια, όταν ταξίδεψαν με αεροπλάνο είδαν ότι δεν υπάρχει σειρά 13
«γιατί θεωρείται γρουσούζικος αριθμός», όταν πήραν πτυχίο η θεία τους τους
έφτυσε για να μην τους ματιάσουν… Σε ένα τέτοιο περιβάλλον το φυσιολογικό και
αναμενόμενο είναι να μην αναπτύξουν κριτική/επιστημονική σκέψη.
Είναι
η Ελλάδα η μόνη χώρα στην οποία συμβαίνουν αυτά; Όχι βέβαια. Απλώς στην Ελλάδα
υπάρχει μια ποσοτική και μια ποιοτική διαφορά. Πρώτον, στην Ελλάδα οι άνθρωποι
αυτοί είναι πολλοί. Τα περισσότερα από τα ποσοστά που ανέφερα προέρχονται από
διεθνείς μελέτες. Σχεδόν σε όλα η Ελλάδα είχε μεταξύ των 2-3 υψηλότερων
ποσοστών μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Υπάρχει όμως και μια ποιοτική διαφορά που
λειτουργεί διαβρωτικά και μεγεθύνει το πρόβλημα. Λόγω του γενικότερου κλίματος
και της διάχυτης αναξιοκρατίας, το προβληματικό εκπαιδευτικό σύστημα αδυνατεί
να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό φίλτρο. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε όχι
μόνο αποφοίτους επιστημονικών σχολών που δεν διακρίνονται από ορθολογική σκέψη,
αλλά ακόμα και καθηγητές πανεπιστημίου που ασπάζονται και προωθούν δημοσίως
απίθανες θεωρίες συνωμοσίας, για τις οποίες σίγουρα θα έχαναν τη θέση τους σε
κάθε σοβαρό πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Ενδεικτικά, στην έρευνα που ανέφερα
πιο πριν, 1 στους 7 κατόχους μεταπτυχιακού ή διδακτορικού πιστεύει ότι μας
ψεκάζουν!
Να
σημειώσω ότι εδώ δεν εξετάζω αν ο θεός κάνει θαύματα, αν οι τοξότες όντως
ταιριάζουν με τους σκορπιούς ή αν κοπανώντας ένα μπουκαλάκι νερό μπορείς να το
μετατρέψεις σε φάρμακο. Η ουσία είναι ότι όλα αυτά βασίζονται και προάγουν μια
οπτική του κόσμου που στηρίζεται σε αόρατες δυνάμεις, μεταφυσικές και
υπερφυσικές, οι οποίες εξ ορισμού δεν μπορούν να προσεγγιστούν μέσα από την
επιστήμη και τον ορθολογισμό. Δε θα ισχυριστώ ότι αυτό είναι πάντοτε ασύμβατο
με την ορθολογική σκέψη, γιατί γνωρίζω μερικούς εξαίρετους επιστήμονες που
βρίσκουν χώρο και για μεταφυσικές σκέψεις.
Ωστόσο,
σε επίπεδο κοινωνίας, η διάχυση του ανορθολογισμού δημιουργεί ένα αδιαπέραστο
τείχος ανάμεσα στον επιστημονικό λόγο και την κοινωνία. Όσο και αν εξηγούμε και
παρουσιάζουμε δεδομένα και επιστημονικές μελέτες, ένα ποσοστό 20-30-40% της
ελληνικής κοινωνίας δεν μας καταλαβαίνει γιατί κινείται σε εντελώς διαφορετικό
μήκος κύματος. Το να πιστεύουμε ότι θα τους πείσουμε με επιχειρήματα είναι μια
αυταπάτη. Τα επιστημονικά δεδομένα και τα γραφήματα είναι μια ξένη, ακατανόητη
γλώσσα και ως αυθεντία δέχονται τον αστρολόγο, τη χαρτορίχτρα, τον μητροπολίτη
ή τον Σώρρα, όχι τον επιστήμονα. Η κατάσταση δεν αλλάζει σε μια μέρα, ούτε και
σε μια δεκαετία, οπότε ενδεχομένως πρέπει να αποδεχθούμε ότι αν θέλουμε κι αυτό
το κομμάτι του κόσμου στο πλευρό μας πρέπει να έχουμε εναλλακτικές στρατηγικές.
Αλλιώς δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει ενιαίο μέτωπο εναντίον του ιού...
