Ο
Ευστάθιος Κουτούλης. Είναι ζων και δρων στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας, όπου
ασκεί (γενικά) το επάγγελμα του εμπόρου. Έχει αναδειχτεί σε οικονομικό
παράγοντα της Ελληνικής παροικίας της Ρουμανικής πρωτεύουσας.
Ο Ιωάννης
Στρατηγάκης Πατίκος. Είναι ζων και δρων στο Βουκουρέστι, ασχολείται με
ξενοδοχειακές κ.α. επιχειρήσεις (προσφιλές επάγγελμα) των Πατικαίων.
Καλοστεκούμενος, απ’ότι φαίνεται στα οικονομικά. Η δράση τους ξεκινά ή μάλλον
τότε φαίνεται, πως ξεχωρίζουν, το 1878. Μικρό δεκαοχτάχρονο, πάλι στο
Βουκουρέστι θα συναντήσουμε τον Ευστάθιο Ιω. Παπαβρανούση, συνεταίρο σε φούρνο
του Βουκουρεστίου και εν συνεχεία Έμπορο αλεύρων. Με την καλή έννοια, κυρίως,
αυτοί οι τρεις θα μας απασχολήσουν στη συνέχεια.
1878-1879
ο Βράνος Βοζάνης αφήνει τη Σμύρνη για πάντα, διορίζεται υποδιευθυντής στην
Κων/λη στην Εμπορική Σχολή της Χάλκης, για λίγο όμως. Κάνει καριέρα στο
Ελληνικό Λύκειο, όπως και στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο, διδάσκοντας Ελληνικά
μαθήματα.
Τα πολύ
περισσότερα για τον Βράνο επιμελήθηκε η φιλόλογος Μαρούλα
Παπαευσταθίου-Τσάγκα στο 1ο ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 23 ΙΟΥΝΙΟΥ 2001
στο Γρεβενίτι, για την ΛΟΓΙΩΣΥΝΗ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ.
Έχουν
παρέλθει οι καιροί των προνομίων των Ζαγορισίων. Οι 1290 κάτοικοι το 1913 είναι
οι διπλάσιοι των 615 του 1856. Ο Παναγ. Αραβαντινός για το 1856. Ο Αλέξανδρος
Καθάρειος για το 1913.
Γιατί όλα αυτά;
«Ύστερα
απ’ το θάνατο του Αλή πασά (1822) άρχισαν για το Ζαγόρι τα “Δεινοπαθήματα”, οι
ληστείες, οι αρπαγές και οι φόνοι από τους Αλβανούς Λιάπηδες μέχρι το 1830 και
από άλλα Αλβανικά και Ελληνικά σώματα τα κατοπινά χρόνια, τα οποία ρήμαζαν
κυριολεκτικά τον τόπο, παρακινούμενα και από την “προκλητική επίδειξη”,
προκάλεσαν την συνεχή αραίωση του πληθυσμού και τον εκπατρισμό εκατοντάδων
Ζαγορίσιων οικογενειών. Την ανώμαλη κατάσταση επιδείνωσαν η καχυποψία των
Οθωμανικών αρχών, η κατάργηση των προνομίων με την εγκατάσταση Οθωμανικής
Υποδιοίκησης στο Τσεπέλοβο από το 1864, η δυσβάστακτη φορολογία και οι μεγάλες
καταπιέσεις που ακολούθησαν».
ΖΑΓΟΡΙΣΙΩΝ
ΒΙΟΣ σελίδα 29, βιβλίο της Χριστίνας Πιτούλη-Κίτσου. Εκπατρισμός λοιπόν
οικογενειών Ζαγορίσιων.
Για το χωριό μας δεν έφταναν όλα αυτά.
Δείτε
το γιατί για όλα αυτά: Ο αείμνηστος Στάθης Παπαβρανούσης του Χρήστου Πολιτικός
Μηχ/κός, Ερευνητής της ιστορίας του χωριού μας, προλογώντας έναν χειρόγραφο
τόμο 199 σελίδων, του θείου του Ιωάννη Παπαβρανούση του Ευσταθίου κάνει μια
«στάση» στο 17ο κεφάλαιο, το οποίο φέρει τον τίτλο Ρουμάνικη Προπαγάνδα.
Κεντρίζεται το ενδιαφέρον του και ερευνά παραπέρα αυτό το θέμα˙ μια δραματική
κατάσταση, η οποία θα ταλαιπωρήσει τους Γρεβεντάτες τόσο του εσωτερικού όσο και
του εξωτερικού (1875-1912) πάνω από 35 χρόνια. Δείτε τι καταγράφει.
«Στην
ιστορία του χωριού μας ένα σημαντικό κεφάλαιο αποτελεί η αντίσταση των κατοίκων
στη Ρουμάνικη προπαγάνδα, η οποία αναπτύχθηκε μετά το 1875 σε όλα τα βλαχόφωνα
χωριά της Τουρκοκρατούμενης τότε Μακεδονίας και Ηπείρου. Όπως είναι γνωστό, την
εποχή εκείνη οι Ρουμάνοι διανοούμενοι “ανακάλυψαν” πώς στην περιοχή αυτή των βαλκανίων
υπάρχουν αρκετά χωριά, οι κάτοικοι των οποίων μιλούσαν μια λατινογενή γλώσσα, η
οποία έμοιαζε πολύ με την δική τους».
Αυτό το
απόσπασμα της έρευνάς του το βάλαμε σαν πρόλογο, γιατί ο κατατρεγμός για τους
εχούμενους Γρεβεντάτες της Ρουμανίας, ήταν κυπατζίδικος, ανηλεής˙ με τη
σφραγίδα του κράτους.
Η Αποκοτιά του Κουτούλη
Το 1878
διέθεσε 170 λίρες οθωμανικές για την ανέγερση Παρθεναγωγείου (ήδη Αρρεναγωγείο
λειτουργούσε στο Μεσοχώρι από το 1852). Δηλαδή Δημοτικό Σχολείο για κορίτσια.
Ακόνη να στεγαστεί και Νηπιαγωγείο (μεικτό)˙ ακριβώς εκεί που είναι το
«ΠΕΤΡΙΔΕΙΟ». Κάθε χρόνο έστελνε και 22 λίρες για την κάλυψη δαπανών λειτουργίας
και των δύο. Δηλαδή ουσιαστικά κοντράρεται ευθέως με το Ρουμανικό Κράτος.
Η
Κ.Υ.Π. Ρουμανίας τα μαθαίνει όλα αυτά, καθυστερεί να αντιδράσει έμμεσα. Ήδη στα
Γιάννενα περιφέρεται ή μάλλον εγκαθίσταται Ειδικός απεσταλμένος του υπουργού
παιδείας SPIROU Haret, o Lazareskou Lekanta να «χαρτογραφήσει» την κατάσταση
στο κατά πόσο είναι δυνατό να λειτουργήσουν σχολεία ρουμανικά. Οι Τούρκοι δεν
έχουν κανένα πρόβλημα να αναχαιτίσουν αυτές τις βλέψεις˙ ίσια-ίσια με αυτό τον
τρόπο αδυνατίζουν τις προς αυτούς (νομίζουν) αντιστάσεις «ότι προκαλούν
αρρυθμίες».
Η έκθεση του L. L.
και οι ιταμές υποδείξεις του
26 Νοεμβρίου 1901
Ο
Ευστάθιος Κουτούλης έχει φύγει απ’ τη ζωή αλλά … «Ο βλάχος στέλνει το τέκνο του
εις μεν το ρουμάνικον σχολείον δια να του δοθώσιν δωρεάν υποτροφίαν (προφανώς
εννοεί όχι Γρεβεντάτη βλάχο), βιβλία και όλα τα άλλα, ενώ εις το Ελληνικόν, όχι
μόνο δεν το απαιτεί, αλλά και εν ανάγκη λύει το βαλάντιον του, συνεισφέρει και
αφήνει την περιουσίαν του προς εξάπλωσιν της Ελληνικής μορφώσεως». Τώρα έρχεται
απ’το προσφάϊ το κυρίως πιάτο». «Γρεβενίτσα» (εννοεί το Γρεβενίτι) =
Γκρέμπενιτς στα βλάχικα - 350 βλάχικαι
οικογένειαι (δεν τα πάει καλά στα μαθηματικά), δύο σχολεία Ελληνικά Αρρένων και
Θηλέων. Του τελευταίου διατηρούμενου εκ κληροδοτήματος του Ευσταθίου Κουτούλη
εκ Γρεβενιτίου καταγόμενου και αποθανόντος εν Βουκουρεστίω».
Βάζει
στο στόχαστρο και τον Ιωάννη Χρίστου Πατίκο, τριαντάχρονο και κάτι και τον
Ευστάθιο Ιωάννη Παπαβρανούση, σαραντάχρονο, Επιχειρηματίες. «… Έχουσιν
ιδιοκτησίαν εν Βουκουρεστίω, χωρίς να είναι Ρωμούνοι υπήκοοι, ως και η χήρα
Ευσταθίου Κουτούλη διαχειριζομένη την περιουσίαν του συζύγου της». Γίνεται και
δικαστής: «Θα ήτο λοιπόν δυνατόν δια της πειθούς κατ’ αρχάς και της επεμβάσεως
κατόπιν, των διοικητικών αρχών του Βουκουρεστίου να πεισθώσιν ούτοι, ώστε να
πείσωσιν τους συμπατριώτας των να δεχθώσιν ρωμούνον διδάσκαλον».
Πρώτος
και καλλίτερος καλείται απ’ την «Κ.Υ.Π.» Ρουμανίας ο Ι.Ε.Π. Είναι χειμώνας του
1905-1906˙ πιέζεται αφόρητα. Στις πιέσεις φυσικά και δεν υποκύπτει. Δεν
υπογράφει κάτι τέτοιο, ότι θα προσπαθήσει να δεχτούν οι χωριανοί ρουμάνο
δάσκαλο. Εγκαταλείπει το Βουκουρέστι και με χίλια βάσανα κατορθώνει και
αποβιβάζεται στον Πειραιά.
Με την
προσαρμογή στο νέο Τουρκικό σύνταγμα του 1908, προσωρινά καταλαγιάστηκε αυτή η
κατάσταση. Κράτησε για λίγο. Το Γρεβενίτι μέχρι λίγο πριν την απελευθέρωση του,
συμμετέχοντας με ενόπλους στο σώμα του οπλαρχηγού εκ Φλαμπουραρίου Ιωάννη
Καραγιώργου˙ πλήρωσε τη νύφη με την πυρπόληση του Σχολείου στο Μεσοχώρι από
ρουμανίζοντες. Ο γνωστός τέτοιος Βασίλειος Στόϊκος ή Μπέζας συνόδευε τον
αξιωματικό (Τούρκο) του πυροβολικού Τραϊάν-Εφένδην. Ο Στόϊκος είχε φονεύσει τον
Επίσκοπο Γρεβενών Αιμιλιανόν. Αυτούς τους δύο σκότωσε ο Καραγιώργος Γρεβενών
Αιμιλιανόν. Αυτούς τους δύο σκότωσε ο Καραγιώργος στις 29 Δεκεμβρίου 1912. Τους
σκότωσε σε ενέδρα μεταξύ Δόγιανης και Γρεβενιτίου. Ρουμανίζων ήταν και ο
Τούρκος αξιωματικός. ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ του Γεωργίου Β. Σωτήρη σελίδα 145. Πιθανό
ο Μπέζας να είναι και ο ηθικός αυτουργός της πυρπόλησης του σχολείου. Το
Μπέζας προφανώς είναι το παρατσούκλι
του.
Τα
δυσάρεστα δεν έχουν τελειωμό. Θα σας ηρεμίσω και θα σας «ανεβάσω», γιατί όλοι
μας το αξίζουμε. Διάλεξα να σας «περιηγήσω» σε μια σημαντική χρονιά, το 1878. Η
ρουμανική προπαγάνδα κατά πρώτο λόγο είναι στα σπάργανα. Κατά δεύτερο λόγο οι
κατατρεγμοί επιφανών και εχούμενων Γρεβεντάτων είναι ακόμα σε ανοργανωσιά. Οι
χωριανοί μας έχουν να λένε για το Σχολαρχείο στο Μεσοχώρι το οποίο λειτουργεί
από το 1852. Γνωρίζουν ή δε γνωρίζουν ότι για το σκοπό αυτό μαζεύτηκαν πάνω από
20.000 γρόσια και δικό του περιουσιακό στοιχείο είναι και ένα σπίτι. «ΤΩ
ΓΙΑΝΝΑΚΗ ΣΑΧΙΝΗ ΚΑΙ ΛΟΙΠΟΙΣ ΣΥΝΔΡΑΜΟΥΣΙ ΦΟΡΟ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ 1852». Καμαρώνουν το κτίσμα και τα χρυσά σκαλισμένα
στη μαρμάρινη πλάκα.
Είναι
απέναντι απ’ τον ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Αυτής της τρίκλητης
Βασιλικής Εκκλησίας, «Ηπειρωτικού τύπου» με τρούλο, κατάγραφη με αγιογραφίες
Καπεσοβιτών αγιογράφων. Χτίστηκε το 1764.
Γνωρίζουν
φυσικά, ότι κάτω απ’ τον ίσκιο του ενός απ’ τους δυο πλατάνους μετά από 5-10
χρόνια απ’ το χτίσιμό της συγκέντρωσε τους προγόνους τους Ο Κοσμάς ο Αιτωλός.
Μιλώντας τους και καθοδηγώντας τους σφυρηλάτησε τον εθνισμό τους και το
θρησκευτικό τους συναίσθημα.
Φρεσκοφτιαγμένο, με την αναλείωτη μυρωδιά του ασβεστίου να
εισβάλλει στα ρουθούνια τους. Το καμαρώνουν. Διαβάζουν και ξαναδιαβάζουν, αυτά
που εν συντομία αναγράφει η μαρμάρινη πλάκα «ΕΥΣΤΑΘΙΕ ΚΟΥΤΟΥΛΗ ΧΑΙΡΕ».
Δεν είναι μονάχα αυτά. Ποιος νάνε τάχατες ο Ιωάννης
Στρατηγάκη Πατίκος; (Αργότερα θα τον γνωρίσουν απ’ τα έργα του). Τρεις
φουστανέλλες νερό η τρίκρουνη βρύση στο Τσέγκι η Σούρλα. Βασικός τροφοδότης του
ρεύματος της Γκούρας, με επιπρόσθετα τα 2 γεφυράκια ΑΓΑΘΟΕΡΓΗΜΑ ΣΥΝ ΤΟΙΣ
ΓΕΦΥΡΟΙΣ ΙΩΑ ΣΤΡ ΠΑΤΙΚΟΥ 1878 ΟΚΤΟΜΒΡΙΟΥ 20.
Αφήνουμε πίσω το 1878. 1895 19 Αυγούστου, ο Βράνος Βοζάνης
πέθανε στο θαλασσινό λουτρό του, από συγκοπή καρδιάς. Ήταν μόνο 49 ετών. Έφυγε
πάνω στην ακμή του, της μεγάλης του αποδοτικής σταδιοδρομίας.
Η «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Γρεβενιτίου “Άγιος Δημήτριος”»
ατονεί και στην Κων/λη και στο Βουκουρέστι. Επανιδρύεται (κατά τον Στ. Μπέτη σε
γραπτό του το 1984). «Στα Γιάννενα, την ίδια εποχή, οι Γρεβεντάτες παίρνουν την
πρωτοβουλία της Ίδρυσης… (ο τίτλος παραμένει ο ίδιος) υπέρ της οποίας ένας
επιχώριος ευεργέτης, ο Ι. Σ. Πατίκος, θα καταθέσει στην Ε.Τ.Ε. Το 1898, 380
ομολογίες του Εθνικού Δανείου». Τα ομόλογα αντιπροσώπευαν 50.000 δρχ.˙ οι τόκοι
τους διαμοιράζονταν στα σχολεία του χωριού μας. ίσως αυτός ο απέθαντος
συγχωριανός μας να έβαλε και από δικά
του χρήματα, πέρα του ταμείου της Αδελφότητας οι σκοποί παρέμειναν οι ίδιοι:
«Να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα κεφάλαια με τα οποία θα βοηθήσουν τα σχολεία
της ιδιαίτερης πατρίδας τους και θα πράξουν, ότι μπορούν γι’ αυτή τη
δυστυχισμένη».
Το 1912 τον βρίσκουμε στο Γρεβενίτι. Οι χωριανοί μας τον
γνωρίζουν από κοντά˙ πάντα στη δράση˙ Εφοροεπίτροπος της Κοινότητας. Μαζί με
τον Ιωάννη Στάθη Παπαβρανούση κρατάνε τα ηνία της Αδελφότητας, που τώρα εδρεύει
στο Γρεβενίτι.
Το σύντομο αυτό ξεφύλλισμα της ιστορίας του Γρεβενιτίου,
είναι ένα πολύ σύντομο προσχέδιο του πονήματός μου, Γρεβενίτι ιστορικές
Καταγραφές, που σύντομα θα εκδοθεί.
Ευχαριστώ για τη φιλοξενία
Γιώργος Δερμάνης
