Μια μέρα σαν κι αυτή στο Γρεβενίτι του 1940...

 

Το  Σχολείο  του Γρεβενιτίου μετά την πυρπόληση από τους Γερμανούς...

Αρχείο Κώστα Μπαλάφα, Μουσείο Μπενάκη

«Το Γρεβενίτι, στις παραμονές του πολέμου βρίσκεται σε πλήρη άνθιση», διαβάζουμε στο βιβλίο του αείμνηστου Γρεβεντάτη Χρίστου Ρογκότη, με τίτλο «Το Γρεβενίτι στην Αντίσταση», Ιωάννινα 1998.

Μια τέτοια μέρα που η Ελλάδα τιμά  τους αγώνες των δικών  μας ανθρώπων  στα ηρωικά βουνά μας,  μεταφερόμαστε νοερά στην εικόνα που παρουσίαζε το χωριό πριν την καταστροφική επέλαση των στρατευμάτων κατοχής που οδήγησε στην πυρπόλησή του 7 φορές και στο ολοκληρωτικό ολοκαύτωμα με τη μαρτυρική θυσία 22 αμάχων.

Όλες οι συνοικίες του ήταν πολυάνθρωπες και με πληθώρα παιδιών και νέων. Κατοικούνταν από 200 πολυμελείς οικογένειες, με πολύ υψηλό οικονομικό μια μορφωτικό επίπεδο. Άλλωστε η Αρχοντιά ήταν κύριο χαρακτηριστικό των κατοίκων στο φημισμένο αυτό βλαχόφωνο  χωριό του Ζαγορίου, όπου λειτουργούσαν Νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο, Ημιγυμνάσιο, Οικοτροφείο για τα παιδιά των γύρω χωριών, οικοκυρική σχολή, ακόμη Αστυνομία, Δασική Υπηρεσία, Ταχυδρομική Υπηρεσία, Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, Τηλεφωνικό Κέντρο και περιοδεύον Ειρηνοδικείο. Λειτουργούσε ακόμη Ιατρείο με υπερπλήρες φαρμακείο και παροχή υγειονομικών υπηρεσιών όχι μόνο παθολογικών , αλλά και μαιευτικών, μικροβιολογικών και οδοντιατρικών.

Η μαρτυρική μορφή του παπα-Νικόλα μπροστά από την πυρπολημένη Κοίμηση της Θεοτόκου στο Μεσοχώρι Γρεβενιτίου!...

Αρχείο Κώστα Μπαλάφα,  Μουσείο Μπενάκη

 Ο πόλεμος βρίσκει το Γρεβενίτι απογυμνωμένο από τη νεολαία του που πολεμούσε ήδη στην πρώτη γραμμή μέσα από τις τάξεις της VIII Μεραρχίας. Αρχίζοντας η μάχη της Πίνδου υπερήλικες άνδρες και το σύνολο των γυναικών, με μουλάρια (όσα είχαν απομείνει από την επίταξη), γαϊδουράκια, αλλά και τις πλάτες τους ,μετέφεραν κάθε είδους υλικό προς το μέτωπο. Η αόρατη στρατιά απλών ανθρώπων κάθε ηλικίας έδινε τη δική της μάχη: οι μεγαλύτερες έπλεκαν κάλτσες, γάντια, σκουφιά για τους ξεπαγιασμένους στρατιώτες  κι άλλες έστηναν καζάνια, ετοιμάζοντας φαγητό για τους καταπονημένους στρατιώτες που συνέρρεαν προς το μέτωπο προερχόμενοι από την Κεντρική Ελλάδα. Το Γρεβενίτι έχει μπει για τα καλά στη μάχη!!

Λίγο πριν τον πόλεμο μια μικρή ομάδα στρατιωτών της αεράμυνας με επικεφαλής τον λοχία Γιάννη Σουσόπουλο, δάσκαλο από τα Σουδενά, είχε εγκαταστήσει το παρατηρητήριό της στην ταράτσα της γιαγιάς του Χρίστου Ρογκότη, λόγω καλής ορατότητας. Χρησιμοποιώντας κωδικοποιημένα  τα 4 σημεία του ορίζοντα έφευγαν αλλεπάλληλα τα σήματα για την αεράμυνα των Ιωαννίνων: Ανατολή=Α=Αναστάσιος,  Δύση=Δ=Δημήτριος,  Νότος=Ν=Νικόλαος, Βορράς=Β=Βασίλειος, οπότε άκουγες από το πρωί ως το βράδυ τα αδιάκοπα σήματα των παρατηρητών που παρακολουθούσαν τον  καλυμμένο από ιταλικά αεροπλάνα ουρανό : «Τρία Νικόλαος, πέντε Βασίλειος, δεκαπέντε από Βασίλειο προς Δημήτριο».Και πλάι στους στρατιώτες του παρατηρητηρίου τα νιάτα του Γρεβενιτίου βοηθούσαν δείχνοντας προς όλα τα σημεία του ορίζοντα: «Τρία πάνω από τον Αη Χριστόφορο», «Πέντε πάνω από την Τούφα», «Άλλα τρία στην Τσούκα Ρόσια».

  Ο κυρίως  ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπως απέμεινε μετά την πυρπόληση του νάρθηκα...

Αρχείο Κώστα Μπαλάφα, Μουσείο Μπενάκη

Ένα σμήνος τριών ιταλικών βομβαρδιστικών τρικινητήριων φιλοδώρησαν με ένα πυκνό σύννεφο βομβών το κεφαλοχώρι  Γρεβενίτι, αφήνοντας πάνω από 50 κρατήρες βομβών , αλλά ευτυχώς λιγοστές ζημιές σε σπίτια και δυστυχώς ένα νεκρό. Προφανώς οι δυνάμεις της περιβόητης μεραρχίας JULIA, προσπαθούσαν να κάμψουν το αγωνιστικό φρόνημα των κατοίκων του χωριού, το οποίο είπε με τον πιο ηχηρό τρόπο το δικό του ΟΧΙ, ανακόπτοντας την προέλαση των Ιταλικών στρατευμάτων φθάνοντας στον θρίαμβο της ελευθερίας απέναντι στον εκφραστή της τυραννίας, τον φασισμό. Κι όταν ήρθε η αδίστακτη μπότα του Γ Ράιχ, το Γρεβενίτι έγινε ένα από  τα κέντρα της αντίστασης, ενώ στο σπίτι της οικογένειας Αβραμοπούλου (Παπαβράνου) λειτουργούσε το νοσοκομείο- θεραπευτήριο του αντάρτικού, με 30 περίπου κλίνες και τις εθελόντριες Γρεβεντάτισσες να προσφέρουν αδιάλειπτα τις υπηρεσίες στους λαβωμένους που έφθαναν  στο Γρεβενίτι από το ευρύτερο πεδίο των μαχών, που έφθανε στο γεφύρι της Πλάκας  στον Άραχθο. Αυτό το νοσοκομείο όμως , όπως και ολόκληρο το χωριό με τα 280 σπίτια θα υποστεί το πρώτο ανελέητο χτύπημα από την περιβόητη χιτλερική μεραρχία θανάτου «Εντελβάις» , που ακολουθώντας την επιδρομική τακτική των ρωμαϊκών χρόνων, βάζει σε εφαρμογή το σχέδιο επίθεσης «ΠΑΝΘΗΡ» και βομβαρδίζει, λεηλατεί και πυρπολεί ,το ένα μετά το άλλο τα περήφανα βλαχοχώρια της Πίνδου: Βρυσοχώρι, Ηλιοχώρι, Λάιστα, Βωβούσα και στις 21 Οκτωβρίου το πολύπαθο Γρεβενίτι. Θα ακολουθήσουν άλλες 6 πυρπολήσεις από τις οποίες δε θα μείνει κανένα από τα αρχοντικά με τα ζωγραφιστά νταβάνια και τους πλούσιους οντάδες όρθιο, κανένα νοικοκυρόσπιτο, ούτε καλύβι, παρά μόνο τα καθολικά από τις δυο εκκλησιές που άντεξαν στους αιώνες. Απολογισμός για το Γρεβενίτι: 297 σπίτια πυρπολημένα, 22 νεκροί.

Σ αυτούς τους νεκρούς οφείλουμε την τιμή και την ανάμνηση της σημερινής ημέρας, ως ελάχιστη ένδειξη σεβασμού στην θυσία τους και υπόσχεση για αποτροπή παρόμοιων θηριωδιών στο μέλλον, γιατί όπως λέει και ο συγγραφέας του βιβλίου που μας δίνει τις λεπτομέρειες για την τοπική μας ιστορία: «η λήθη του κακού γίνεται αιτία για την επανάληψη του στο μέλλον».

Η αυταπάρνηση των πολλών  δόξασε την Ελλάδα!

 Χρόνια πολλά Έλληνες! Χρόνια πολλά Ελλάδα!

 Ανδρομάχη Παπαευσταθίου