 |
| Πολύς κόσμος στην Αγία Παρασκευή Γρεβενιτίου στη θεία Λειτουργία... |
 |
| στην περιφορά και στο προσκύνημα των εικόνων! |
 |
| Και χορός στο (ι)σιάδι, όπως παλιά! ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ! Ευχαριστούμε τον καλό συγχωριανό Χρήστο Τσαλίκη για τις φωτογραφίες!  |
Συνεχίζοντας τη συνεργασία µας και παίρνοντας αφορµή από την πρόσφατη αναφορά της ηλεκτρονικής εφηµερίδας σου στη γιορτή της Αγίας Παρασκευής, θα σταθώ στο τοπωνύµιο Πότσια ή Μπότσια, όπου βρίσκεται το οµώνυµο εξωκκλήσι.
Τόσο ο Β. Σαχίνης όσο και ο Ι. Παπαβρανούσης το καταγράφουν ως Πότσια, ωστόσο συχνά το ακούµε ως Μπότσια. Ο τελευταίος τύπος θα µπορούσε να προέρχεται είτε από µια ονοµαστική Μπότσια είτε από συµπροφορά της αιτιατικής του ονόµατος Πότσια µε τη βλάχ. πρόθεση n “εις, σε” (n Pόtsia > m Pόtsia > Mpόtsia > Bόtsia) ή το ελληνικό εµπρόθετο άρθρο στην Πότσα > στηµ Πότσα > στην Μπότσα. Γλωσσολογικά και οι δύο υποθέσεις είναι εξίσου πιθανές. Εποµένως για την ορθή και ακριβή καταγραφή του τοπωνυµίου – που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αναζήτηση της ετυµολογίας, της ερµηνείας και της σχέσης του µε την τοποθεσία στην οποία αναφέρεται – πρέπει να αναζητηθούν άλλα στοιχεία, όπως είναι λ. χ. η παλαιότερη µνεία του τοπωνυµίου σε γραπτές πηγές, η σύνδεσή του µε την περιοχή κ. ά. Ο Β. Σαχίνης σηµειώνει ότι το τοπωνύµιο Πότσια προέρχεται “ίσως εκ του ρουµανικού ρήµατος pocire = παραµορφώνω, <και> δηλοί τον παραµορφωµένον, παράλυτον, µατιασµένον, κατηραµένον· πιθανόν ο πρώτος οικιστής να ήτο τοιούτος· µε την τοπωνυµίαν ταύτην συγγενεύει και η ονοµασία Βοτσά του γνωστού µοναστηρίου”. Αντίθετα ο Ι. Παπαβρανούσης δεν προτείνει καµία ετυµολογία ή ερµηνεία του ίδιου τοπωνυµίου. Η άποψη του Β. Σαχίνη φαίνεται απίθανη, αφού δεν στηρίζεται σε κανένα γλωσσικό ή ιστορικό στοιχείο. Πρώτα πρώτα το ρουµανικό επίθετο pocit, -ă που παράγεται από το παραπάνω ρήµα, είναι άγνωστο στο χωριό και απέχει πολύ από το τοπωνύµιο Πότσια· ἐπειτα καµιά τοπική παράδοση δεν στηρίζει την απόδοσή του σε κάποιον παραµορφωµένον, παράλυτον, µατιασµένον ή κατηραµένον οικιστή! Και τέλος η σηµείωση ότι το όνοµα συγγενεύει µε την ονοµασία της Βοτσάς αποκλείει τη µορφή Πότσια, αφού µε βήτα (β) αποδίδονται στα ελληνικά οι ξένες λέξεις που έχουν στη θέση του τον φθόγγο b (µπ). Κατά τα άλλα ο Β. Σαχίνης στηρίχτηκε, όπως φαίνεται, στη σηµείωση του Ι. Λαµπρίδη (Ηπειρωτικά αγαθοεργήµατα, Ζαγοριακά, 1870, σελ. 76) ότι Ωνοµάσθη δ᾽ούτω (η Μονή Βοτσάς) εκ του µεγάλου και σηµαντικού χωρίου Βοτσάς Β. της Μονής κειµένου και εξ 800 οικιών συνισταµένου. Και λίγο πιο κάτω προσθέτει ότι η Μπότσια ήταν συνοικία της Βοτσάς. Αυτό σηµαίνει ότι τα ονόµατα Μπότσα (Μπότσια) και Βοτσά όχι µόνον συγγενεύουν, αλλά πρέπει να ταυτίζονται και ότι η Βοτσά αποτελεί εξελληνισµό της Μπότσας. Η ασυµφωνία του τονισµού των δύο λέξεων εξηγείται από το διαφορετικό τονικό σύστηµα ελληνικών και βλάχικων. Συνεπώς η ορθή µορφή του τοπωνυµίου πρέπει είναι Μπότσα (Μπότσια όπως την καταγράφει το 1870 ο Λαµπρίδης και απ᾽ όπου προήλθε το εξελληνισµένο όνοµα της Βοτσάς), και όχι Πότσια. Αυτό εξηγεί και το θηλυκό γένος της Βοτσάς που προβληµάτισε ορισµένους γλωσσολόγους. Πράγµατι στα βλάχικα η λέξη bόța (προφ. bόtsa ή bόtsia), “µπουκάλι, σφαιρικό δοχείο”, ελλην. µπότσα “µονάδα µέτρησης υγρών πριν από την εισαγωγή της οθωµανικής οκάς, ίση µε δύο οκάδες” < ιταλ. bozzia, boccia) είναι θηλυκού γένους, γεγονός που αποκλείει την καταγωγή του ονόµατος της Βο(υ)τσάς από το επώνυµο Βο(υ)τσάς < επαγγελµατ. όνοµ. βουτσάς “βαρελάς” < βουτσίον ή βουτζίον “βαρέλι” < βουτίον < βυτίον. Όπως και να έχουν τα πράγµατα, όλες οι παραπάνω συγγενικές βυζαντινές και µεταβυζαντινές λέξεις αναφέρονται σε δοχεία χωρητικότητας για υγρά και κυρίως για κρασί. Το γεγονός τέλος ότι η ευρύτερη περιοχή του Γρεβενιτίου και της Βοτσάς παρήγε (ιδιαίτερα παλιά) σηµαντικές ποσότητες κρασιού εξηγεί εύκολα την παρουσία του τοπωνυµίου Μπότσα (Μπότσια). Ο Κ. Κρυστάλλης σηµειώνει χαρακτηριστικά (Άπαντα, “Οι Βλάχοι της Πίνδου”, σελ. 511) ότι στα τέλη του ΙΘ΄ αιώνα οι αµπελώνες του Γρεβενιτίου απέδιδαν 500 000 οκάδες σταφυλιών, όσας ουδεµία άλλη κώµη όλου του Ζαγορίου παράγει! Όσο για τη θέση του βυζαντινού, κατά τον Λαµπρίδη, οικισµού της Βοτσάς (Μπότσιας) αυτή πρέπει να συµπίπτει (κατά ένα µέρος τουλάχιστον) µε το σηµερινό Παλιοχώρι, στα ΒΔ του χωριού µας.
Δημήτρης Ράιος
