Μηνύματα κατά του ναζισμού και της λήθης στην «Ημέρα Μνήμης Ζαγορίου»

Με μηνύματα κατά του ναζισμού και της λήθης των εγκλημάτων του, αλλά και τη διαχρονική απαίτηση για τις Γερμανικές αποζημιώσεις προς τη χώρα μας, πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 14 Ιουλίου στο Γρεβενίτι η καθιερωμένη εκδήλωση «Ημέρα Μνήμης Ζαγορίου» μαζί και ο 2^ος Ποδηλατικός Αγώνας με την επωνυμία «Greveniti Bike», για τα αθώα θύματα της περιόδου 1943-44 στο Ζαγόρι και της καταστροφής των χωριών του από την 1^η Μεραρχία Ορεινών Καταδρομών «Εντελβάις».

Μετά τη θεία λειτουργία στον Ι.Ν. Κοίμησης Θεοτόκου, στο Μνημείο Εκτελεσθέντων του Γρεβενιτίου εψάλλη επιμνημόσυνη δέηση, ακολούθησε προσκλητήριο νεκρών και κατάθεση στεφάνων από εκπροσώπους των τοπικών πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, φορέων και συγγενών των θυμάτων. Συγκινητική ήταν η στιγμή με παιδιά που άφησαν λίγα λουλούδια στο μνημείο για το αβάπτιστο που ήταν μεταξύ των αθώων θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας το 1943 στο Γρεβενίτι.


«Σήμερα είμαστε εδώ για να αποτίσουμε φόρο τιμής στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. Όλα τα χωριά, απ΄ όπου πέρασε η Εντελβάις έχουν να θυμούνται αθώα θύματα. Τα χρόνια πέρασαν αλλά εμείς τιμούμε αυτούς που χάθηκαν και τους θυμόμαστε γιατί πάνω απ΄ όλα αγάπησαν την πατρίδα και σήμερα μπορεί τα πράγματα να είναι διαφορετικά, αλλά πάλι πρέπει να αγαπάμε την πατρίδα. Και όταν αγαπάμε την πατρίδα μπορούμε να είμαστε χρήσιμοι στην κοινωνία», τόνισε στο χαιρετισμό του ο Περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέξανδρος Καχριμάνης ο οποίος στάθηκε ιδιαίτερα στην ερήμωση των χωριών και στην ανάγκη να υπάρξει ανάπτυξη με αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων κάθε τόπου φέρνοντας ως παράδειγμα το Ζαγόρι, και συνολικά την  Ήπειρο, που  έχει τα αρωματικά φυτά. «Μπορούμε , είπε ο κ. Καχριμάνης, να κάνουμε εκχυλίσματα και αποστάξεις και να τυποποιήσουμε προϊόντα που θα εξάγουμε. Αν κάνουμε αυτά μπορεί να επιστρέψουν άνθρωποι στα έρημα χωριά, όπου κατά την πρόσφατη προεκλογική περίοδο στις επισκέψεις μου έβρισκα μόνο τις λάμπες της ΔΕΗ αναμμένες, ούτε καν καφενείο ανοιχτό…». Ο κ. Καχριμάνης αναφέρθηκε και στο δίκτυο μονοπατιών που αναπτύσσεται και στα σημεία στάσης όπου μπορούν να διατίθενται τα ποιοτικά τυποποιημένα προϊόντα κάθε τόπου. «Αυτός ο τόπος, κατέληξε,  έχει αύριο άλλα χρειάζεται μια νέα αρχή, να ξαναδώσουμε δύναμη στους ανθρώπους του μόχθου και της παραγωγής».
Στον χαιρετισμό του ο Δήμαρχος Ζαγορίου Βασίλης Σπύρου στάθηκε κι αυτός στην ερήμωση των χωριών, αλλά και στην ανάγκη να μείνει άσβεστη η μνήμη: «Για ακόμη μια χρονιά βρισκόμαστε εδώ, στο μνημείο των εκτελεσθέντων από τη ναζιστική θηριωδία που άφησε πίσω της αθώα θύματα και συντρίμμια, κατέστρεψε την αρχιτεκτονική του τόπου, χάθηκαν κειμήλια και αρχειακό υλικό, τα μνημεία, ο κόσμος έφυγε, ο εμφύλιος που ακολούθησε αποτέλειωσε την περιοχή και η προσωρινή βοήθεια που υπήρξε στη συνέχεια δεν άλλαξε την κατάσταση. Δυστυχώς, τα λέμε και τα ξαναλέμε κάθε φορά που βρισκόμαστε εδώ, αλλά ζούμε όλοι μας την εγκατάλειψη και την ερήμωση. Βεβαίως η μνήμη πρέπει να διατηρείται γιατί αν χαθεί τότε το κακό μπορεί να ξαναγίνει και μάλιστα σήμερα που στην Ευρώπη παρόμοιες ιδεολογίες της εποχής εκείνης ανασταίνονται».
Εκ μέρους του Εθνικού Συμβουλίου για τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών και ως μέλος του Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών Ελλάδας ο Δημήτρης Χατζαρόπουλος αφού αναφέρθηκε στην αντίσταση των Ελλήνων ενάντια στο ναζισμό και με αφορμή και το πρόσφατο διάβημα της χώρας μας προς τη Γερμανία για τις οφειλές, σημείωσε: «Οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις ευθύνονται γιατί δεν διεκδίκησαν με σθεναρό και επίμονο τρόπο τις γερμανικές οφειλές. Η διεκδίκησή τους δεν αποτελεί πράξη εκδίκησης η εθνικιστική εμμονή. Ο αγώνας μας δεν στρέφεται κατά του Γερμανικού λαού με τον οποίο αισθανόμαστε αλληλέγγυοι. Είναι αγώνας για την απόδοση δικαιοσύνης και για την επικράτηση της μνήμης ενάντια στη λήθη, αγώνας για πραγματική φιλία και συνεργασία των δυο χωρών. Αποτελεί παράλληλα ένα διαρκές διάβημα εναντίον του ναζισμού και του φασισμού. Αν δεν υπάρξει απόδοση των οφειλών της Γερμανίας δεν μπορεί να κλείσει οριστικά το κεφάλαιο του ναζισμού και των δεινών που επέφερε στη χώρα μας. Ζητάμε δικαιοσύνη, ζητάμε αποζημιώσεις, δεν επαιτούμε, απαιτούμε».

Ντοκουμέντα από τη «δράση» της μεραρχίας

«Εντελβάις» στην ομιλία του Αλ. Ράπτη



Ντοκουμέντα από το πολεμικό ημερολόγιο της  ανώτατης διοίκησης του γερμανικού στρατού της Βέρμαχτ, για την δράση της 1^ης Μεραρχίας Ορεινών Καταδρομών «Εντελβάις» το 1943-1944, παρουσίασε στην ομιλία του στην εκδήλωση ο ιστορικός ερευνητής Αλέκος Ράπτης. Ο ομιλητής αναφέρθηκε και στην παράδοση εκ μέρους του, το  2002,  των στοιχείων της έρευνας του για τα εγκλήματα πολέμου κατά του άμαχου πληθυσμού στην Ήπειρο, ένα κείμενο 150 σελίδων, στον Γερμανό Γενικό Εισαγγελέα Ούλριχ Μας, ο οποίος είναι επικεφαλής της κεντρικής υπηρεσίας υποθέσεων που αφορούν εθνικοσοσιαλιστικά μαζικά εγκλήματα. Τα στοιχεία αυτά βρίσκονται στη Γενική εισαγγελία του Μονάχου. Τον Φεβρουάριο του  2016, ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα του Ελληνικού Κοινοβουλίου για την διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων και οφειλών, παρέδωσε, όπως είπε, ολοκληρωμένο φάκελο στην Διακομματική Επιτροπή της Βουλής για την διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών.

Στο φάκελο αποδεικνύεται εγγράφως ότι στον Ν. Ιωαννίνων,  η 1^η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις», κατέστρεψε και έκαψε 342 χωριά, 6.804 οικίες ενώ δολοφόνησε πάνω από 2.660 άμαχους πολίτες.

«Θα πρέπει επιτέλους, τόνισε ο κ. Ράπτης,   να κινήσουμε την διαδικασία για την διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων, αλλά και για την τιμωρία όσων εγκληματιών της «Εντελβάις», βρίσκονται ακόμη εν ζωή και βαρύνονται για εγκλήματα πολέμου, κατά του άμαχου πληθυσμού των χωριών μας.

Γιατί η κληρονομιά, που μας άφησαν αυτοί οι νεκροί, τα αθώα θύματα των ολοκαυτωμένων χωριών στο Ν. Ιωαννίνων, είναι μια και μοναδική είναι ηθική και ιστορική δικαίωση: «Να μην ξεχάσουμε ποτέ».

Σε ότι αφορά τη δράση της Μεραρχίας «Εντελβάις» στο Ζαγόρι και ιδιαίτερα στο Γρεβενίτι ο οκ. Ράπτης παρέθεσε τα ακόλουθα στοιχεία:

Η 1^η Ορεινή Μεραρχία Ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» έφθασε στην Ήπειρο  στις 9 Ιουνίου 1943.

Οι γερμανοί στις 18 Οκτωβρίου 1943 χτυπάνε τα χωριά Βρυσοχώρι, Ηλιοχώρι και Λάιστα και στην συνέχεια την Βωβούσα που την καταστρέφουν ολοσχερώς, αφού προηγουμένως συγκρούονται δυναμικά με αντάρτες της 10^ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ Κεντρικής Μακεδονίας.

Ο επόμενος στόχος της «ομάδας πορείας Βορράς» είναι πλέον  το Γρεβενίτι, η τύχη του οποίου είναι  προδιαγεγραμμένη.

Την εποχή εκείνη το χωριό είχε γύρω στους 800 κατοίκους, ενώ ήταν έδρα της πολιτικής οργάνωσης του ΕΑΜ εδώ στην περιοχή, ενισχυμένη με τμήματα ανταρτών του μάχιμου ΕΛΑΣ ενώ λειτουργούσε και νοσοκομείο εκστρατείας.

Όλοι τρέχουν έγκαιρα στους προκαθορισμένους χώρους για να μην εγκλωβιστούν μέσα στο χωριό, ενώ ο άμαχος πληθυσμός βρίσκει καταφύγιο μέσα στο δάσος ανάμεσα στις πυκνές φυλλωσιές της οξιάς και στα πανύψηλα πεύκα.

Δύο μέρες αργότερα στις 21 Οκτωβρίου 1943 οι καταδιωγμένοι κάτοικοι μαθαίνουν τα κακά μαντάτα για την καταστροφή του χωριού τους, καθώς το Γρεβενίτι είναι πλέον ένας σωρός από καπνισμένα ερείπια.

Στις 23 Οκτωβρίου 1943 κάποιοι παίρνουν την τολμηρή απόφαση να κατεβούν στο χωριό και κοντά στο αυχένα στο «Πετρωτό» η μυρωδιά από τα αποκαΐδια είναι απελπιστικά έντονη, καθώς στο βάθος του ορίζοντα διακρίνονται τα χωριά Δόλιανη, Μανασσής, Καλωτά, Ανθρακίτης, Καβαλλάρι, Λεπτοκαρυά και Φραγκάδες που είναι παραδομένα στις φλόγες και στη μανία των γερμανικών ναζιστικών σκυλιών της 1^ης Ορεινής Μεραρχίας Ορεινών καταδρομών «Εντελβάις».

Από τα 280 σχεδόν σπίτια του χωριού κάποια γλύτωσαν και δεν κάηκαν από τους γερμανούς εισβολείς γιατί πιθανά ήταν μικρά και χάθηκαν μέσα στο πανδαιμόνιο της φωτιάς και στους καπνούς.

Τρείς υπερήλικες ο Γιάννης Σαχίνης, η γυναίκα του η Στυλιανή Σαχίνη και η Μαρία Βλέτσου τους έκαψαν οι δολοφόνοι της «Εντελβάις» μέσα στα σπίτια τους, ο Γιώργος Φίνος εκτελέστηκε κοντά στο δάσος ενώ συνελήφθη ένοπλος ο Γιάννης  Ήτος που εκτελέστηκε αργότερα στα Γιάννενα. 

Η «ομάδα πορείας Βορράς» του ταγματάρχη Χίρσφελντ είναι αυτή που έχει καταστρέψει όλα τα χωριά του Ζαγορίου, κατά μήκος της οδού προέλασής της, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Τ – 315/71- 179 αναφορά σχετικά με την κατάσταση του εχθρού στις 23 Οκτωβρίου 1943.

Όπως προκύπτει από το σήμα Τ- 315 /670 – 757 μέσω ασυρμάτου του γερμανικού στρατού με ημερομηνία 22 Οκτωβρίου 1943 το Γρεβενίτι καταστράφηκε από το 1^ο τάγμα του 98^ου συντάγματος της 1^ης ορεινής Μεραρχίας Ορεινών καταδρομών «Εντελβάις» που είχε διοικητή τον ταγματάρχη Φρίτς Μπάντερ, ενώ στην γερμανική αναφορά αναφέρεται η συνηθισμένη δικαιολογία ότι «στο χωριό βρέθηκαν πολλά πυρομαχικά».

Η γερμανική αντιανταρτική  επιχείρηση «Πάνθηρ» στην περιοχή του Ζαγορίου άρχισε στις 18 Οκτωβρίου και τερματίστηκε στις  23 Οκτωβρίου 1943 με απολογισμό 1204 σπίτια πυρπολημένα και 56 νεκρούς αμάχους.

Στην περίπτωση του Γρεβενιτίου οι μεταπολεμικές εκθέσεις αναφέρουν ότι κάηκαν 297 σπίτια και δολοφονήθηκαν 22 άμαχοι πολίτες. Στις 31 Δεκεμβρίου 1943 οι γερμανοί ανακατέλαβαν το χωριό.

Οι γερμανοί στα τέλη Ιουνίου 1944 επανήλθαν με την αντιανταρτική επιχείρηση «Steinadler», (Χρυσαετός) που κάλυπτε γεωγραφικά Ζαγόρι, Μέτσοβο, Κόνιτσα, Καστοριά και Γρεβενά.

Στις  6 - 7 Ιουλίου 1944 τμήματά της από το 2^ο και 3^ο τάγμα του 724 συντάγματος της «Εντελβάις» προσέγγισαν από νοτιοδυτικά τη Βάλια Κάλντα φτάνοντας στα χωριά Καστανώνας και Φλαμπουράρι, όπου και «συνάντησαν ισχυρή αντίσταση από συμμορίες» όπως  αναφέρει το Ημερήσιο δελτίο αναφοράς  RH 19 VII 30/4 – 8 Ιουλίου1944.

Το μαρτυρικό Γρεβενίτι στην συγκεκριμένη αντιανταρτική επιχείρηση πλήρωσε για άλλη μια ακόμη φορά το βαρύ τίμημα της ναζιστικής βαρβαρότητας καθώς εκτελέστηκαν 12 αθώοι άμαχοι.

Ο  Χρ. Τσαλίκης καταθέτει στεφάνι, από την  ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΓΡΕΒΕΝΙΤΙΟΥ
Φωτό: Χρυσόστομος  Καρράς

*Την εκδήλωση στο Γρεβενίτι παρακολούθησαν, ο Περιφερειάρχης Αλέξανδρος  Καχριμάνης, ο Δήμαρχος Ζαγορίου Βασίλης Σπύρου και ο νεοεκλεγείς Δήμαρχος Γιώργος Σουκουβέλος, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Νίκος Βρακότας, οι αντιδήμαρχοι Άγγελος Αρμένης και Γιάννης Μητσόπουλος, οι δημοτικοί σύμβουλοι, Γαβριήλ Παπαναστασίου,  Αγγελική Ράπτη, Παναγιώτης Ρούσκας, Ηλίας Κίτσιος, Ηλίας Ράπτης, Χρήστος Βλαχιώτης, ο νεοεκλεγείς δημοτικός σύμβουλος Αναστάσιος Περιστέρης, εκπρόσωποι, του Μητροπολίτη, του στρατού, της αστυνομίας, της πυροσβεστικής, ο πρόεδρος του Γρεβενιτίου Χριστόδουλος Κίτσιος, η πρόεδρος του Μορφωτικού Αναπτυξιακού Συλλόγου Νίκη Θεοδωρίκα, ο εκπρόσωπος του Πολιτιστικού Συνδέσμου Ζαγορισίων Δημήτρης Ιωαννίδης, εκπρόσωποι αντιστασιακών οργανώσεων, εφέδρων, συγγενείς θυμάτων και πολλοί κάτοικοι της περιοχής.