Χωριά και οικισμοί. Η εκτενής περιοχή Μπότσα
Στο βόρειο μέρος της μονής Βοτσάς ήταν το χωριό Βοτσά. Στα βλάχικα Botsa σημαίνει ξύλινο δοχείο κρασιού. Άλλωστε προσφέρεται τέτοια ερμηνεία, γιατί απ’ τα παλιά χρόνια έχουμε πολλά αμπέλια στην ευρύτερη περιοχή και μεγάλη οινοπαραγωγή. Αυτό το χωριό έδωσε και την ονομασία στο ομώνυμο μοναστήρι. Ήταν βλαχοχώρι από τα μεγαλύτερα του Ζαγορίου μέχρι τις αρχές ή και τα μέσα του 17ου αιώνα. Έφθασε να έχει γύρω στις 800 οικογένειες κατά τον Παν. Αραβαντινό.
Βοτσά ή Βουτσά, Μπότσια ή Μπότσα ή Μπότζα* ή Πότσια είναι παραφθορά της ίδιας ονομασίας.
Χρονολογικά προϋπήρχαν του Γρεβενιτίου στο βόρειο μέρος της μονής Βοτσά, πάνω απ’ την αριστερή όχθη του ποταμού Ζορίκα, γύρω απ’ το παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, ο ομώνυμος οικισμός και εκείνος του Παλαιοχωρίου. Άρα εκείνες οι 800 οικογένειες πρέπει να κάλυπταν μια ακτίνα 2,5-3 χιλιόμετρα, χοντρικά να κατοικούν σε τρεις μαχαλάδες.
Το Γρεβενίτι εκεί που είναι σήμερα.
Ένα συνταχθέν χειρόγραφο του 1960 απ’ το Λέανδρο Βρανούση για το βιβλίο ΕΞΟΥΣΙΑ, ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΣΕ ΤΡΙΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ, Έρευνα στο Γρεβενίτι, 1958/1960-1986/1989 του αείμνηστου Στάθη Δαμιανάκου σελ. 48-49 θα μας πει: «Δημιουργήθηκε χάρις στην εγκατάσταση στα μέρη αυτά ενός γένους φερέοικων ποιμένων που προέρχονταν από το βλαχόφωνο κεφαλοχώρι των Γρεβενών στη Δυτική Μακεδονία. Ο πρώτος αυτός πυρήνας εποικισμού θα διευρυνθεί κατά τον 17ο αιώνα με την εγκατάσταση και άλλων οικογενειών, καταγόμενων απ’ τα γύρω χωριά και οικισμούς (Αγία Παρασκευή-Παλαιοχώρι-Κιουτσούκ Καλωτά), τα οποία εκείνη την εποχή σχημάτιζαν μια εκτενή περιοχή που λέγονταν Μπότσα και που θα εγκαταλειφθούν βαθμιαία, ως συνέπεια της πολιτικής της κοινοτικής συσπείρωσης, που εγκαινίασε το 1581 η οθωμανική διοίκηση».
Το χωριό μας πύκνωσε οικιστικά, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί, σίγουρα μετά το 1564 κάτοικοι των οικισμών Βέργιαννης και Βοτσάς. Η περιοχή της Βέργιαννης ονομάστηκε αργότερα Τσίπιανη.
Ένα πρώτο ψηλάφισμα, μια πρώτη ανάγνωση μας μπάζει χρονολογικά για το πότε ιδρύθηκε το Γρεβενίτι. Ο Άγιος Δημήτριος με την κτιτορική του επιγραφή μας παρέχει τα πρώτα στοιχεία. Αυτά μας τα δίνει ο αείμνηστος Στάθης Παπαβρανούσης στην εφημερίδα «ΤΟ ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ» φύλλο 16/1997 σε άρθρο του: «Πάνω απ’ το πρέκι της θύρας επικοινωνίας του κυρίως ναού με το γυναικωνίτη βρίσκονταν μια επιγραφή, προτού πυρποληθεί απ’ τους γερμανούς κατακτητές 22-23/10/1943. Το ξύλινο πρέκι κατέρρευσε μαζί με τον τοίχο? πρόλαβε να την ξεσηκώσει σε τσιγαρόχαρτο ο Λέανδρος Βρανούσης». «Η επιγραφή αναφέρει, ότι ιστορήθηκε ο ναός, δε μας πληροφορεί όμως για την ανέγερσή του, αν χτίστηκε τότε ή ιστορήθηκε παλαιότερο κτίσμα. Η χρονολογία της Επιγραφής Α.Χ.Ξ.Η (1668) είναι η αρχαιότερη γνωστή, σε ότι έχει να κάνει με την ίδρυση-ιστορία του χωριού».
«+ Ο παρών ευαγής Ναός του του Αγίου ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Μυροβλύτου και θαυματουργού Δημητρίου, ιστορήθη δι αναλωμάτων και δαπάνης της Κώμης ταύτης, αρχιερατεύοντος του πανιερωτάτου Μητροπολίτου Ιωαννίνων Κυρίου-Κυρίου Κυρίλλου εν έτει από Κυρίου και Θεού Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού Α.Χ.Ξ.Η (1668). Μηνί Απριλίω 8». Ανάλωμα ή ανήλωμα, είναι το έξοδο, η δαπάνη. Προσέξτε, η λέξη δαπάνη μεταφορικά είναι η διάθεση και ετοιμότητα απ’ τον άνθρωπο να χρησιμοποιηθεί για κάποιο σκοπό. Ακόμη σημαίνει και την υπερβολική προσπάθεια που κάποιος καταβάλλει για να πετύχει τους στόχους του.
Μια σημαντική λεπτομέρεια? δε θα μαθαίναμε τον αγιογράφο ποτέ, αν δεν έκανε μετά 12 χρόνια και την αγιογράφηση του ναού της μονής Βοτσάς. «… και ιστοριθείς παρά τινος ελαχίστου των ιστοριογράφων εκ της άνωθεν κειμένης κώμης Γρεβενίτι Αθανασίω, ειερεί … εν έτει Α.Χ.Π. (1680). Έτσι είναι γιατί η τεχνοτροπία και στους δύο ναούς είναι η ίδια.
Όταν ο Λέανδρος Βρανούσης αναφέρεται στο γενεαλογικό δέντρο, του Αθανασίου, βέβαια δεν τον ονοματίζει Παπαβρανούσιο δείτε: «το 1608 γενιέται ο Βράνος, ο πρώτος από τους προπάπους μου. Ο εν λόγω έγινε ιερέας το 1636. Ακολουθούν ο ιερέας-αγιογράφος Αθανάσιος (1640-1710), για να κλείσει ο κύκλος των ιερέων με το Βράνο Παπαβρανούσιο (1760-1818)».
Περιοχή Αγίου Νικολάου
(Βλαχ. Κάλουτσι)
Στην ευρύτερη περιοχή του Αγίου Νικολάου 1636-1638 κατοικούν, λόγω της πανώλης του 1583 κάτοικοι του Βυσικού, Σωποτσελίου, περιφέρειας Καλωτά και Καλωταίοι, οι οποίοι σχημάτισαν το νέο χωριό Κουτσιούκ Καλωτά (μικρή Καλωτά). Ο Αναστάσιος Δ. Βλαχόπουλος μέσα απ’ το βιβλίο του, ιστορική περιγραφή ιδρύσεως και εξελίξεως των κοινοτήτων του Ζαγορίου, Ανθρακίτου (Καμνιάς) και Καλωτάς. Έκδοση 1970 Ιωάννινα, θα γράψει: «… εκ παραδόσεως δύο Καλωταίοι ξενητεμένοι, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί οικογενειακώς στο Κουτσιούκ Καλωτά επεθύμησαν να μεταβούν εις Καλωτάν. Συνοδευόμενοι υπό ενόπλων κατοίκων του Γρεβενιτίου ξεκίνησαν να πάνε στην Καλωτάν, αλλά καθ’ οδόν έπεσαν εις ενέδραν ληστών και διεσώθησαν ως εκ θαύματος. Μετά απ’ αυτά, τα μισά απ’ τα διασωθέντα χρήματα τα διέθεσαν να κτισθεί ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου εις Γρεβενίτι (σημ. δική μου, να ένα ακόμη επιπρόσθετο στοιχείο που δε γνωρίζαμε), όστις με την βοήθεια των κατοίκων εγένετο Τρισυπόστατος (τρεις νάρθηκες, βόρεια, νότια και δυτικά, σημείωση δική μου)».
Ότι άλλο λέγεται ή γράφτηκε σχετικά με την Ίδρυση του Γρεβενιτίου εμπεριέχει τουλάχιστο ιστορική προχειρότητα. Το ότι το χωριό μας έχει ειδικούς οπλοφόρους συνοδούς για μετακινήσεις ευπόρων πολιτών, αυτό και μόνο καταδείχνει μια υψηλή οργάνωση, συγκρότηση. Η συμμετρία των αριθμών μας δίνει τη σιγουριά, ότι το χωριό μας κατοικήθηκε πριν το 1580 και σίγουρα ήταν ο πυρήνας της κοινοτικής συσπείρωσης που εγκαινίασε το 1580 η οθωμανική διοίκηση.
* «Σε ένα παλιό δερματόδετο τετράδιο που είχε βρει ο Λέανδρος μετά το κάψιμο στο προαύλιο του Αγίου Δημητρίου (πρέπει να βρίσκεται στα κατάλιπά του) που πιθανόν χρησίμευε στην προσκομιδή στην μνημόνευση των δωρητών του ναού. Σε μια ξεχωριστή σελίδα αναφέρονταν κάποιο όνομα από «χωρίον Μπότζα» με χρονολογία 1742, όπως θυμάμαι. Άρα αυτή τη χρονολογία εξακολουθούσε να είναι αυτός ο οικισμός με λίγους έστω κατοίκους, ίσως ασχολούμενους με την κτηνοτροφία και πιο καθυστερημένους. «Χι ντίπου ντι Μπότσια» (Είσαι ντίπου εντελώς από την Μπότσια). Χαρακτηρισμός για κάποιον που ήταν απληροφόρητος και όχι ενήμερος με τα πράγματα του χωριού». Αυτά τα έλεγε ο αείμνηστος Στάθης Χρ. Παπαβρανούσης.
Ευχαριστώ για την φιλοξενία
Γιώργος Δερμάνης
