Η ίδρυση του Γρεβενιτίου!

 

Η κτητορική επιγραφή του ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου είναι μια πρώτη απλουστευμένη χρονολογική ένδειξη της ύπαρξης του Γρεβενιτίου, ήδη από το έτος 1668 (Α Χ Ξ Η)

Ο Αναστάσιος Δ. Βλαχόπουλος κατάγεται απ’ τον Ανθρακίτη τέως Καμνιά χωριό του Ανατολικού Ζαγορίου. Είναι ιστορικός.

Στο βιβλίο της, “Ο Ανθρακίτης Ζαγορίου και το Δημοτικό Τραγούδι” Έκδοση 2006, η Πετρούλα Χρ. Βαζιάκα τον αναφέρει σε σημαντικά γεγονότα του χωριού της. Επικαλείται το βιβλίο του που εξέδωσε το 1970 “ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΩΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ, ΑΝΘΡΑΚΙΤΟΥ (Καμνιάς)”.

Για μας έχουν τεράστια αξία αυτά που καταγράφει. Είναι ένα σπάνιο και ατράνταχτο ιστορικό ντοκουμέντο.

Από το 1636-1638 στον Άγιο Νικόλαο έχουν μετεγκατασταθεί κάτοικοι από Βυσικό, Σωποτσέλι, Καλωτά – περιφέρειας Καλωτά. Θα του κολλήσουν το βλάχικο “Κάλουτσι” και οι Τούρκοι το “Κιουτσούκ Καλωτά” δηλαδή μικρή Καλωτά.

Οι συμπατριώτες μας αναγνώρισαν το πλεονέκτημα που είχε ο τόπος αυτός με τον σχετικά ήπιο χειμώνα και τα άφθονα νερά που τον κύκλωναν.

Τα χωριά αυτά θέριζε η πανώλη και αναγκαστικά, προσωρινά, τα εγκατέλειψαν. Αυτή η λοιμώδης νόσος η γνωστή πανούκλα τους κρατούσε μακριά απ’ τη μόνιμη εγκατάστασή τους. Λέει ο Βλαχόπουλος: «… Εκ παραδόσεως δύο Καλωταίοι ξενιτεμένοι, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί οικογενειακώς στο Κ.Κ., επεθύμησαν να μεταβούν εις Καλωτάν. Συνοδευόμενοι υπό ενόπλων κατοίκων του Γρεβενιτίου ξεκίνησαν να πάνε στην Καλωτάν, αλλά καθ’ οδόν έπεσαν εις ενέδραν ληστών και διεσώθησαν, ως εκ θαύματος. Μετά απ’ αυτά τα μισά απ’ τα διασωθέντα χρήματα τα διέθεσαν να κτιστεί ο ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου  εις Γρεβενίτι, όστις με τη βοήθεια των κατοίκων εγένετο τρισυπόστατος».

Ο Βλαχόπουλος είναι άνθρωπος σοβαρός και υπεύθυνος γι’ αυτά που γράφει. Τη λέξη “τρισυπόστατος” που χρησιμοποιεί δεν τη βάζει τυχαία. Είναι σίγουρο ότι ο ίδιος επισκέφτηκε το Ναό και προτού ολοκληρώσει τη συγγραφή του βιβλίου του με σιγουριά την τοποθετεί ανάλογα. Όταν έγραψε το βιβλίο του δεν γνώριζε την Κτητορική Επιγραφή.

2. Αυτά συμβαίνουν το 1636-1638, εκεί γύρω. Δηλαδή προϋπήρχε παλιό

κτίσμα το οποίο μετά από 30-35 χρόνια θα είναι: «Κατάγραφη μονόκλιτη Βασιλική με μικρό παρεκκλήσι και τρεις νάρθηκες βόρεια, νότια και δυτικά. Η ζωγραφική του είναι πολύ καλή και απηχεί λαμπρά πρότυπα έργα Θηβαίων ζωγράφων των μέσων του 17 ου αιώνα».

«+ Ο παρών ευαγής Ναός του Αγίου, ενδόξου Μεγαλομάρτυρος, Μυροβλήτου και θαυματουργού Δημητρίου, ιστορήθη δι αναλωμάτων και δαπάνης της κώμης ταύτης, αρχιερεύοντος του πανιερωτάτου Μητροπολίτου Ιωαννίνων Κυρίου-Κυρίου Κυρίλλω έτει από Κυρίου και Θεού Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού Α.Χ.Ξ.Η. (1668) Μηνί Απριλίου 8».

Η μαγική λέξη ανάλωμα ή ανήλωμα καταδείχνει υψηλό επίπεδο μόρφωσης των δημιουργών αυτής της επιγραφής. Σε πρώτη ερμηνεία της λέξης είναι το έξοδο, η δαπάνη. Σε δεύτερη διάθεση να κτιστεί ο Ναός˙ μα από ποιους πηγάζει αυτή η διάθεση; Απ’ τους Γρεβεντάτες. Έχουμε λοιπόν συνδυασμό σε ανθρώπινη προσπάθεια , εργασία απ’ τους ίδιους και οικονομική βοήθεια από όσους είχαν αυτή τη δυνατότητα.

Η αγιογράφηση έγινε με την επίβλεψη και καθοδήγηση του δικού μας ιερέα Αθανασίου.

Τελικά το χωριό μας παρέμεινε εκεί όπου είναι και σήμερα. Και το 1581πυκνώνει με την εγκατάσταση σ’ αυτό κατοίκων των οικισμών Παλαιοχωρίου και Αγίας Παρασκευής. Αυτή η εγκατάσταση γίνεται κατόπιν διαταγής της Οθωμανικής Διοίκησης. Εγκαινιάζει τη λεγόμενη Κοινοτική Συσπείρωση. Το κάνει αυτό προφανώς για να ελέγχει τους διάσπαρτους κατοίκους, καλύτερα, όταν τους έχει σε ένα μέρος συγκεντρωμένους. Συμπέρασμα: το Γρεβενίτι προϋπήρχε του 1581

3. Στην Αγία Παρασκευή (Μπότσια) έχουμε κατοίκους τουλάχιστο, μέχρι το 1742. Αυτό το ιστορικό στοιχείο θα μας το δώσει ο αείμνηστος Στάθης Χρ. Παπαβρανούσης. «Σε ένα παλιό δερματόδετο τετράδιο που είχε βρει ο Λέανδρος μετά το κάψιμο στο προαύλιο του Αγίου Δημητρίου (πρέπει να βρίσκεται στα κατάλοιπά του). Πιθανό χρησίμευε στην προσκομιδή, στη μνημόνευση των δωρητών του Ναού. Σε μια ξεχωριστή σελίδα αναφέρονταν κάποιο όνομα από «χωρίου Μπότζα» με χρονολογία 1742, όπως θυμάμαι. Άρα αυτή τη χρονολογία υπήρχε αυτός ο οικισμός (της Αγίας Παρασκευής) με λίγους έστω κατοίκους, ίσως ασχολούμενους με την κτηνοτροφία και πιο καθυστερημένους».

4. Του Παπαβρανούση βέβαια, δεν έλειπε το χιούμορ. Κλείνει με τούτο αυτό το ιστορικό στοιχείο. «Χι ντίπου ντι Μπότσια». «Χαρακτηρισμός για κάποιον που ήταν απληροφόρητος και όχι ενήμερος με τα πράγματα του χωριού». «Είσαι ντιπ, εντελώς από την Μπότσια». Είναι η ερμηνεία από τα βλάχικα στα Ελληνικά.

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία

Γιώργος Δερμάνης

 1. Το πιο πιθανό η διάσωση να έγινε σε κοντινή ημερομηνία με την 26 Οκτωβρίου, ημέρα της μνήμης του. «Στον τορό του αλόγου ή τ’ Αγιου-Δημήτρη».

Στα βλάχικα Λατόρλου α κάλουι ήντιλ’ Αγιου-Δημήτρη. Βράχος στη Ν.Δ. είσοδο του χωριού, πάνω στον παλιόδρομο που οδηγούσε προς τα Γιάννενα και σε μικρή σχετικά απόσταση από την εκκλησία του Αγ. Δημητρίου. Πάνω του διακρίνονται δύο τρύπες στο σχήμα και το μέγεθος που έχει το αποτύπωμα της οπλής του αλόγου.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση το ένα από τα δύο αποτυπώματα οφείλεται στο άλογο του Αγ. Δημητρίου, προστάτη του χωριού˙ ο τελευταίος σε κάποιες δύσκολες στιγμές εμφανίστηκε έφιππος και στήθηκε σ’ αυτό το βράχο, φράζοντας την είσοδο του χωριού και εμποδίζοντας έτσι τους επίδοξους κατακτητές να το καταστρέψουν! Αντίθετα το δεύτερο ίχνος, λιγότερο πετυχημένο από το πρώτο έγινε, σύμφωνα πάντα με την ίδια παράδοση από ντόπιους τεχνίτες, οι οποίοι προσπάθησαν (μάταια όμως!) να μιμηθούν το «ιερό πάτημα».

Δίπλα στο βράχο βρίσκεται κι ένα παλιό εικονοστάσι του Αγ. Δημητρίου». ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΑ Του Δημ. Ράϊου.

Θα εκφράσω και εγώ τη γνώμη μου και για την τοπική παράδοση και για τις κάποιες δύσκολες στιγμές. Ακόμη και για τους ντόπιους τεχνίτες. Το πρώτο˙ πότε περίπου καταγράφονται όλα αυτά απ’ την τοπική παράδοση; ΑΓΝΩΣΤΟ πότε περίπου και ποιοι ήταν οι επίδοξοι κατακτητές; ΑΓΝΩΣΤΟ. Πότε περίπου οι ντόπιοι τεχνίτες προσπάθησαν να μιμηθούν το «ιερό πάτημα»; ΑΓΝΩΣΤΟ.

Ευτυχώς αυτή την τοπική παράδοση τη «φυλακίσαμε». Τουλάχιστον αυτόν το βυζαντινισμό δεν τον κάναμε “εξαγωγή”. Είναι λογικό, γιατί σε κανένα από τα τρία “πότε περίπου” δεν έχουμε καμιά απάντηση.

Για μια ακόμη φορά πολλές τοπικές παραδόσεις, δεν αντέχουν σε ιστορικές καταγραφές και αναλύσεις.

2. Και είναι λογικό κάτι τέτοιο. Η αποθησαύριση αυτής έγινε από τον αείμνηστο Στάθη Χρ. Παπαβρανούση: Εφημερίδα «ΤΟ ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ φύλλο 16/1997: «Πάνω απ’ το πρέκι της θύρας επικοινωνίας του κυρίως ναού με το γυναικωνίτη βρίσκονταν μια επιγραφή  προτού πυρποληθεί από τους Γερμανούς καταχτητές 22- 23/10/1943. Το ξύλινο πρέκι κατέρρευσε μαζί με τον τοίχο˙ πρόλαβε να την ξεσηκώσει σε τσιγαρόχαρτο ο Λέανδρος Βρανούσης. Η επιγραφή αναφέρει, ότι ιστορήθηκε ο ναός˙ δε μας πληροφορεί όμως για την ανέγερσή του, αν χτίστηκε τότε ή ιστορήθηκε παλαιότερο κτίσμα. Η χρονολογία επιγραφής Α.Χ.Ξ.Η. (1668) είναι η αρχαιότερη γνωστή, σε ότι έχει να κάνει με την ίδρυση – ιστορία του χωριού».

3. “Συνταχθεν χειρόγραφόν” Λέανδρου Βρανούση το 1961 το οποίο δόθηκε στον πολιτικό επιστήμονα και κοινωνιολόγο Στάθη Δαμανιάκο βιβλίο του “ΕΞΟΥΣΙΑ, ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΣΕ ΤΡΙΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ” (τα άλλα δύο είναι η Αετόπετρα και η Πυρσόγιαννη), σελίδες 48-49. “Το Γρεβενίτι δημιουργήθηκε χάρις στην εγκατάσταση στα μέρη αυτά, ενός γένους φερέοικων ποιμένων που προέρχονταν απ το βλαχόφωνο κεφαλοχώρι των Γρεβενών”. Αναφέρεται στην κοινοτική συσπείρωση του 1581.

*Οι δύο χάρτες είναι από το βιβλίο του Χρήστου Ρογκότη «ΤΟ ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ  στην ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ»