Τα Ζαγοροχώρια το 1873-74
Τη περίοδο 1873-74, ο «Εν Κωνσταντινούπολει Ηπειρωτικός Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος» πραγματοποίησε μια καταγραφή του πληθυσμού και των σχολείων που υπήρχαν στη περιοχή μας. Αναδημοσιεύουμε (από ΑΠΕΙΡΟΣ ΓΑΙΑ, που αναδημοσιεύει και ευχαριστούμε) σήμερα ένα τμήμα αυτής της μελέτης, που αναφέρεται στα χωριά του Ζαγορίου.
Αν και τα νούμερα είναι εμφανώς στρογγυλοποιημένα, παρόλα αυτά μας δίνουν μια εικόνα της δυναμικής των χωριών αυτών, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
«1. ΒΩΒΟΥΣΑ. Οι κάτοικοι 250. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν έχον μαθητάς 30, εν οις ικαι 8 κοράσια, ο μισθός τον διδασκάλου λίρ. οθ. 25 εκ συνεισφοράς των κατοίκων. Ο εκ τον χωρίον αντού Κ. Κοντός αποθανών προ 7 ετών αφήκε διά διαθήκας τον εις το χωρίον γρ. 50,000 διά τα σχολεία, αλλ’ εισέτι η θέλησις τον διαθέτου δεν επραγματοποιήθη.
2. ΔΡΕΣΤΕΝΙΚΟΝ (Τρίστενο). Οι κάτοικοι 700. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν έχον μαθητάς 51, εν οις κοράσια 16. Ο μισθός τον διδασκάλον γρ. 2,000 εξ ως μέρος μεν δίδεται εκ τον τόκον των 5,000, άτινα κατέθεσεν ως κληροδότημα εις το χωρίον η εκ τον χωρίον τούτον Χάιδω Τσεμπελή, το δε υπόλονπον εκ τον εισοδήματος βουνού τίνος ανήκοντος εις το αυτώ χωρίω ιερόν μοναστήριον της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
7. ΜΑΚΡΙΝΟΥ. Οι κάτοικοι 500. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν, μαθηταί 51, εν οις κοράσια 16, μισθός 2,000 γρ. το μεν εκ κληροδοτήματος της Χάιδως Τσεμπελή, το δε εκ τον εισοδήματος τον παρακειμένου βουνού.
8. ΤΣΕΡΝΕΣΙ (Ελατοχώρι). Οι κάτοικοι περί τους 1000. Σχολείο: δύο, ελληνοαλληλοδιδακτικά• ο διδάσκαλος τον πρώτον σχολείου λαμβάνει μισθόν 3,000, ο δε του δευτέρου γρ. 1500 εκ συνεισφορών των κατοίκων. Μαθηταί 96, εν οις κοράσια 16.
9. ΔΡΑΓΑΡΙ (Καστανώνας). Οι κάτοικοι 350. Σχολείον αλληλοδιδακτικόν, μαθηταί 23, εν οις κοράσια 10, ο μισθός τον διδασκάλου γρ. 2,500 εκ συνεισφοράς των κατοίκων.
10. ΔΟΛΙΑΝΗ. Οι κάτοικοι 400. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν, μαθηταί 40, εν οις 15 κοράσια, ο διδάσκαλος λαμβάνει μιαθόν γρ. 2,500, όστις χορηγείται υπό του εκ τον αυτού χωρίον Ν. Χατζοπούλου.
11. ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ. Οι κάτοικοι 1500. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν, εν ω υπάρχει και υποδιδάσκαλος, μισθός λίρ. οθ. 45, εκ συνεισφοράς των κατοίκων. Μαθηταί 110, εν οις κοράσια 25. Η εκκλησία τον χωρίον τούτον έχει αποθεματικόν κεφάλαιον αποτελεσθέν εκ διαφόρων κατά καιρούς συνδρομών μέχρις 20000 γροσίων όπερ
εδανείσθησαν οι χωριανοί, αλλ’ ουδεμία σπουδαία φροντίς λαμβάνεται περί εισπράξεως των τόκων ή και αυτών προς κατάθεσιν εις ασφαλές μέρος.
εδανείσθησαν οι χωριανοί, αλλ’ ουδεμία σπουδαία φροντίς λαμβάνεται περί εισπράξεως των τόκων ή και αυτών προς κατάθεσιν εις ασφαλές μέρος.
12. ΦΛΑΜΠΟΥΡΑΡΙ. Οι κάτοικοι 750. Σχολείον ελληνοάλληλοδιδακτικόν, μαθηταί 100, εν οις κοράσια 20, ο μισθός του διδασκάλου λίρ. οθ. 35, εξ ως μέρος δίδοται εχ του ταμείου της εκκλησίας, το δε εκ συνεισφορών των κατοίκων» Η εκκλησία τον χωρίον έχει εκ διαφόρων κτημάτων ετήσιον εισόδημα γρ. 10,000.
13. ΛΙΑΣΚΟΒΕΤΣΙ (Λεπτοκαρυά). Οι κάτοικοι 1000. Σχολείον ελληνοδιδακτικόν. Μαθηταί 30, εν οις 8 κοράσια, ο μισθός τον διδασκάλον λίρ. 32, εκ του κληροδοτήματος του εκ του αυτού χωρίου Γεωργίου Τσούρογλου όστις κατ’ έτος αποστέλλει εις το χωρίον διά μισθούς διδασκάλων λιρ. 51. Εφέτος δε έγραψεν εις το χωρίον ότι θέλει καταθέσει εις την τράπεζαν της Ελάδος ποσόν τι εξ ον να προέρχηται τόκος ετήσιος λιρ. 51, όπως αιωνίως λαμβάνει αυτάς εκ της τραπέζης η κοινότης. Προς τούτοις εν τω χωρίω τούτω υπάρχει και έτερον κληροδότημα των αδελφών Βασιλείου και Κωνσταντίνου Κρικότση εκ του αυτού χωρίον, εξ ων ο πρώτος κατέθεσεν υπέρ του σχολείου του χωρίου λίρ. Οθωμ. 100, ο δε δεύτερος 10.
14. ΦΡΑΓΓΑΔΕΣ. Οι κάτοικοι 700. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί 45, εν οις και 10 κοράσια. Ο μισθός του διδασκάλου γρ. 3,200 εκ συνεισφοράς των κατοίκων. Υπήρχεν εν τω χωρίω τούτω κληροδότημα του εκ Φραγγάδων Δημητρίου Χατζοπούλου εκ 1000 φλωρίων, αποφέρον τόκον 70 περίπου φλωρία, όπερ η κοινότης ελάμβανε μέχρι τον 1870. Αλλ’ έκτοτε ο εν Κραϊόβα εκτελεστής της διαθήκης διέκοψε την αποστολήν αυτών.
15. ΝΕΓΑΔΕΣ. Οι κάτοικοι 600. Σχολεία δύο, ελληνικόν και αλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί του ελληνικού 14, του δε αλληλοδιδακτικού 80, εν οις 15 κοράσια, ο μεν διδάσκαλος του ελληνικού σχολείου λαμβάνει μισθόν λίρ. Οθ. 80, ο δε του αλληλοδιδακτικού γρ. 1,700 εκ των κληροδοτημάτων της Αγγελικής Τσολάκη και των αδελφών τούτων. Η μεν Αγγελική αφιέρωσε κτήμα τι εν Βλαχία φέρον ετήσιον εισόδημα 250 φλωρία, το δε κληροδότημα των αδελφών Καραστάθη συνίσταται εις κτήμα τι εν Ιασίω.
16. ΣΚΑΜΝΕΛΙ. Οι κάτοικοι 1200. Σχολεία δύο, ελληνικόν και αλληλοδιδακτικόν, μαθηταί του μεν ελληνικού 15, τον δε αλληλοδιδακτικού 80. Μισθός δε του μεν 60 λίραι, του δε 30 εκ τον κληροδοτήματος των αδελφών Σαϊτζή.
17. ΤΣΕΠΕΛΟΒΟΝ. Κάτοικοι 700. Σχολεία ελληνικόν, αλληλοδιδακτικόν και παρθεναγωγείου. Μαθηταί του μεν ελληνικού 6, του δε αλληλοδιδακτικού 50, του δε παρθεναγωγείου 10. Μισθός του μεν ελληνικού 72 1/2 λίρ. Οθωμ, του δε αλληλοδιδακτικού 3,500 γρ. τον δε παρθεναγωγείου ο μεν διδάσκαλος γρ. 6000, η διδασκάλισσα γρ. 2,000, αι δε δύο υποδιδασκάλισσαι -ανά 1000 εκάστη. Συντηρούνται τα καταστήματα ταύτα εκ των κληροδοτημάτων τον Γεωργίου Μπίκα και Ιωάννου Δούμα, άτινα φέρουσιν ετήσιον εισόδημα λίρ. οθ. 1000 προωρισμένον εις διατήρηαιν σχολείων και βοήθειαν πτωχών. Αλλά και ο Αλέξιος Τσούφλης εκ τον αυτού χωρίον αφιέρωσεν εις το χωρίον κληροδότημα αποφέρον κατ’ έτος ρούβλια 1000 προς διατήρησιν επιστήμονος ιατρού εν τω χωρίω. Ο αυτός κατέθετα εις το ταμείον της εν Ιωαννίνοι Σχολής έτερον κληροδότημα φέρον κατ’ έτος ρούβλ. 1000 ίνα εξ αντών σπουδάζωσιν εκ Τσεπελόβου υπότροφοι εη τη Ζωσιμαία Σχολή.
18. ΜΠΑΓΙΑ (Κήποι). Οι κάτοικοι 800. Σχολεία δύο, ελληνικός και αλληλοδιδακτικόν. Εν τω ελληνικώ μαθηταί 14, εν δε των αλληλοδιδακτικοί 110 εν οις 25 κοράσια, ο διδάσκαλος του ελληνικού λαμβάνει μισθόν γρ. 2.000 ο δε του αλληλοδιδακτικού 2,500 εκ των κληροδοτημάτων τον εκ Τσερβαρίον Κ. Γούναρη και τον εκ Μπάγιας Κωνσταντίνον Νήτσον, εξ ων ο πρώτος κατέθεσεν υπέρ του σχολείου του χωρίου τούτου γρ. 50,000, ο δε δεύτερος γρ. 1000.
19. ΚΟΥΚΟΥΛΙ. Οι κάτοικοι 400. Σχολεία δύο ελληνικόν και αλληλοδιδακτικόν εν τω ελληνικώ μαθηταί 12, εν δε τω αλληλοδιδακτικώ 35, εν οις κοράσια 10.
Ο του ελληνικού διδάσκαλος λαμβάνει μισθόν γρ. 2.500, ο δε του αλληλοδιδακτικού γρ. 1500 εκ του ενοικίου κτημάτων τινών της κοινότητος, άτινα κατ’ έτος αποφέρονσι γρ. 6,000.
Ο του ελληνικού διδάσκαλος λαμβάνει μισθόν γρ. 2.500, ο δε του αλληλοδιδακτικού γρ. 1500 εκ του ενοικίου κτημάτων τινών της κοινότητος, άτινα κατ’ έτος αποφέρονσι γρ. 6,000.
20. ΚΑΠΕΣΟΒΟΝ. Οι κάτοικοι 400. Σχολεία, ελληνικών και αλληλοδιδακτικόν εν τω ελληνικώ φοιτώσι μαθηταί 5, εν δε τω αλληλοδιδακτικώ 20, εν οις 5 κοράσια. Ο διδάσκαλος του ελληνικού λαμβάνει μισθόν λίρ. οθ. 70, ο δε του αλληλοδιδακτικού λίρ. 35. Οι μισθοί δίδονται εκ του κληροδοτήματος των αδελφών Πασχαλών εκ του αυτού χωρίου, οίτινες ώρισαν ιδίως διά το χωρίον Καπέσοβον ρούβλ. αργ. 83,000 αποφέροντα ετήσιον τόκον ρούβλ. αργ. 1820. Οι αυτοί ωκοδόμησαν εν τω χωρίω εξ ιδίας δαπάνης οικοδόμημα ευρύ και μέγα, προωρισμένον διά γυμνάσιον, όπερ όμως δεν κατηρτίσθη διότι τοπροικισθέν ποσόν είνε ανεπαρκές προς συντήρησιν αυτού.
21. ΒΡΑΔΕΤΟΝ. Οι κάτοικοι 250. Σχολείον αλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί 15. Ο διδάσκαλος λαμβάνει μισθόν γρ. 1500, εκ συνεισφοράς των κατοίκων.
22. ΜΟΝΟΔΕΝΔΡΙ. Οι κάτοικοι 500. Σχολεία ελληνικών, αλληλοδιδακτικόν και παρθεναγωγείον. Εν τω ελληνοδιδακτικώ 40, εν δε τω παρθεναγωγείω επίσης 40. Ο διδάσκαλος τον ελληνικού σχολείου λαμβάνει μισθόν λίρ. οθ. 50, ο του αλληλοδιδακτικού λίρ. 32, η διδασκάλισσα γρ. 2,800, ο δε διδάσκαλος τον παρθεναγωγείον γρ. 2,400 εκ των κληροδοτημάτων των Ριζαρών, του Χριστοδούλου Κόνιαρη, του Διονυσίου Ιερομονάχου, τον Κ. Σερεμέτη και του Στέργιου Τζίμα, απάντων εκ του αυτού χωρίου.
23. ΑΝΩ ΒΙΤΣΑ. Οι κάτοικοι 370. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτοκόν. Μαθηταί 36, εξ ων 4 κοράσια. Ο διδάσκαλος λαμβάνει μισθόν λίρ. 28, ας αποστέλλει ετησίως η εξ Ιωαννίνων φιλογενεστάτη κυρία Αγγελική Παπάζογλου.
24. ΚΑΤΩ ΒΙΤΣΑ. Οι κάτοικοι 200. Σχολείον αλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί 30, εν οις 5 κοράσια. Ο διδάσκαλος λαμβάνει γρ. 2,000 εκ συνεισφοράς των κατοίκων.
25. ΣΟΥΠΟΤΣΕΛΙ (Δίλοφο). Οι κάτοικοι 500. Σχολείον ελληνό αλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί 55, ενοις κοράσια 16. Ο μισθός του διδασκάλου γρ. 3,500. Το οικοδόμημα της σχολής ταύτης ανηγέρθη ιδία δαπάνη υπό του Αναγνώστου Δημητρίου. Εκ δε του μισθού του διδασκάλου τα μεν 1500γρ. χορηγεί ο Δημήτριος Αναγνωστόπουλος υιός, το δε υπόλοιπον ότε μεν εκ του ταμείου της εκκλησίας, ότε δε εκ συνεισφοράς των κατοίκων.
26. ΣΤΟΛΟΒΟΝ (Διπόταμος). Οι κάτοικοι 250. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί 25, εν οις 15 κοράσια. Ο μισθός του διδασκάλου λίρ. οθ. 23, εξ ων τας μεν 15 χορηγούσιν οι εκ του αυτού χωρίου εν Τούρνο Μαγορέλι της Βλαχίας Χριστόδουλος Τσακόπουλος και Κωνσταντίνος Αθανασιάδης, τας δε λοιπάς 8 η κοινότης εκ συνεισφοράς.
27. ΚΑΒΑΛΑΡΙ. Οι κάτοικοι 150. Σχολείον κοινόν. Μαθηταί 8. Ο μισθός του διδασκάλου γρ. 1200 εκ συνεισφοράς των κατοίκων.
28. ΚΑΜΙΑ (Ανθρακίτης). Οι κάτοικοι 100. Σχολείον δεν υπάρχει.
29. ΜΑΝΑΣΣΗ. Οι κάτοικοι 100. Σχολείον υπάρχει κοινόν, μαθηταί 8. Ο μισθός γρ. 1000 εκ συνεισφοράς των κατοίκων.
30. ΚΑΛΩΤΑ. Οι κάτοικοι 500. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί 25, εν οις 10 κοράσια, μισθός γρ. 2,500 -εκ συνεισφοράς των κατοίκων τα προς συντήρησιν της σχολής υπάρχοντα κληροδοτήματα δανεισθέντα εις τους χωριανούς κινδυνεύουσι ν’ απολεσθώσιν.
31. ΤΖΟΥΔΙΛΑ (Δίκορφο). Οι κάτοικοι 1800. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί 100 χν οις 20 κοράσια, μισθός γρ. 3,500 εκ προσόδων της κοινότητος.
32. ΜΠΟΥΛΤΣΙ (Ελάτη). Κάτοικοι 470. Σχολείον ελληνοαλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί 40, εξ ων κοράσια 12, μισθός γρ. 3,000 εκ συνεισφοράς των κατοίκων.
33. ΔΟΒΡΑ (Ασπράγγελοι). Κάτοικοι 1000. Σχολεία ελληνικόν και αλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί εν μεν τω ελληνικώ 25, εν δε τω αλληλοδιδακτικά 100, εξ ων 20 κοράσια. Ο διδάσκαλος του ελληνικού λαμβάνει μισθόν λίρ. οθ. 40, ο δε του αλληλοδιδακτικού γρ. 3,500 το μεν εκ κληροδοτημάτων, το δε και εκ συνεισφοράς των κατοίκων.
34. ΤΣΕΡΒΑΡΙ (Ελαφότοπος). Κάτοικοι 800. Σχολεία ελληνικόν και αλληλοδιδακτικόν εν τω ελληνικώ μαθηταί 15, εν δε τω αλληλοδιδακτικώ 65, εν οις 15 κοράσια. Ο διδάσκαλος του ελληνικού λαμβάνει μισθόν λίρ. οθ. 20, ο δε του αλληλοδιδακτικού λίρ. 8, εκ των κληροδοτημάτων του Κ. Γούναρη και Χριστοδούλου Βασιλείου.
35. ΑΝΩ ΣΟΥΔΕΝΑ (Άνω Πεδινά). Οι κάτοικοι 910. Σχολεία, ελληνικόν και αλληλοδιδακτικόν, εν τω ελληνικώ μαθηταί 16, εν δε τω αλληλοδιδακτικώ 85, εξ ων κοράσια 14. Ο ελληνοδιδάσκαλος λαμβάνει μισθόν γρ. 3,000, ο δε αλληλοδιδάκτης γρ. 2,300 το μεν εκ των προσόδων του μοναστηρίου της Ευαγγελιστρίας, το δε εκ κληροδοτημάτων και εκουσίων συνεισφορών. Ο δε εν Βραΐλα διαμένων Ιωάννης Χριστοδούλου Λαμπριάδης (Ντέρκας) έγραψεν ίνα σνσταθή παρθεναγωγείον, προσφέρων ετησίως κολονάτα 150, άπερ και θέλει ορίσει ως διηνεκές κληροδότημα του χωρίου. Τελευταίον δε και ο εκ του αυτού χωρίου Νικόλαος Ιωαννίδης αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου εν Αθήναις έγραψεν ότι θέλει προσφέρει κατ’ έτος γρ. 3,000 διά μισθόν του αλληλοδιδάκτου προς μνήμην της αποθανούσης συζύγου του Αικατερίνης, μέλλει δε να εξασφάλιση αυτό εις το διηνεκές.
36. ΚΑΤΩ ΣΟΥΔΕΝΑ (Κάτω Πεδινά). Οι κάτοικοι 750. Σχολεία ελληνικόν και αλληλοδιδακτικόν. Μαθηταί εν τω ελληνικώ 15, εν δε τω αλληλοδιδακτικώ 80, εν οις 30 κοράσια. Αμφότεροι οι διδάσκαλοι λαμβάνουσι μισθόν ανά 25 λίρ. οθ. το μεν εκ των κληροδοτημάτων Χρήστον Παντή, του Π. Ιωάννου Οικονόμου και του Αποστόλου Φράγκου, απάντων εκ του αυτού χωρίου, το δε υπό του κ. Ιωάννου Μίσιου.
Σχόλιο: Αλληλοδιδακτικό Σχολείο ήταν το Σχολείο όπου, λόγω έλλειψης δασκάλων, οι μεγαλύτεροι μαθητές έκαναν μάθημα στους μικρότερους.
