Greveniti.blogspot.gr - Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΓΡΕΒΕΝΙΤΙΟΥ

Πέμπτη 6 Φεβρουαρίου 2014

Λέξεις που χάνονται από το Γρεβενίτι


                                             
                                                    
                                                                                                                        
                                                                                              ΜΕΡΟΣ  ΤΕΤΑΡΤΟ
                                                                                                       
                                                                                          Του   Γιάννη Σιούλα

κόφα: Είναι το ξύλινο  φλασκί για το κρασί,  που το  χρησιμο-
ποιούμε στους γάμους. Ένα τέτοιο είχε φυλαγμένο ο πατέρας μου και δεν ξέρω πόσες δεκάδες Γρεβεντάτες έχει παντρέψει! Τελευταίος ο Δημήτρης ο Φάφας. Την κόφα την είχε ο βλάμης και την έδινε και έπιναν κρασί  οι  προσκεκλημένοι άντρες. 
Στο λεξικό του Μπαμπι-
νιώτη υπάρχει το "κόφα", αλλά με την έννοια του κοφινιού. Ετυμολογία: κόφα<βενετσιάνικο cofa, πιθ. αραβ. guffa<αρχ. κόφινος (άρα αντιδάνειο) <λατ. cuppa "κύπελλο".
Επειδή η κόφα στο γάμο πήγαινε από άντρα σε άντρα, στο χωριό έχει επικρατήσει η λέξη "κόφα" μεταφορικά να χρησιμοποιείται για ελευθεριάζουσα γυναίκα.
 Δεν αποκλείεται, βέβαια, να έχει γίνει το αντίστροφο! 


νταγερές και πιο συχνά στο Γρεβε-
νίτι νταερές ή νταϊρές
Πρόκειται για το ντέφι, το λαϊκό μουσικό όργανο που έχει κύμβαλα στη στεφάνι του. Πρόκειται για λέξη δανεική από το τουρκικό daire, που είναι αραβικής αρχής. Λείπει από τα νεότερα λεξικά, κάτι που είναι  λάθος, αφού είναι λέξη ζωντανή και πανελλήνια.
Γνωστό είναι το τραγούδι της Αλεξίου σε στίχους του Λ. Παπαδόπουλου, το Βάρα νταγερέ. Επίσης, συχνά ακούμε τη μεταφορική φράση "κάποιοι χορεύουν όπως βαράει ο νταγερές του τάδε" δηλ. είναι υποχείριά  του.

 μπούκες 
Μπούκες στο Γρεβενίτι λένε τα μάγουλα. Τη λέξη την έχει το λεξικό του Μπαμπινιώτη ως μπούκα  και αναφέρει  ότι η αρχική της σημασία ήταν "μάγουλο, γνάθος" από το λατινικό bucca. H αρχική της σημασία μάλλον ήταν "το μέγα και δύσμορφον στόμα" όπως αναφέρει το λεξικό του Δημητράκου. Στο Γρεβενίτι συχνά άκουγες την έκφραση: "Αυτός έχει κάτι κόκκινες μπούκες!"  

 μπάλ(λ)α
Στα Λεξικά θα συναντήσεις όλες τις ερμηνείες της λέξης, εκτός από αυτή που έχουμε στο Γρεβενίτι, δηλ. μέτωπο. Προέρχεται από το ιταλικό balla, γι' αυτό και κάποιοι το γράφουν με -λλ-.

μπιτσιοκάβουρας

Φωτογραφία: Καλοκαιρινές αναμνήσεις....
                                              γρεβεντάτικος μπιτσιοκάβουρας
                                 φωτό: Δημήτρης Δερμάνης
Στο Γρεβενίτι λέγεται έτσι ο σκορπιός. Η λέξη δεν υπάρχει σε κανένα λεξικό και ίσως είναι δημιούργημα... γρεβεντάτικο. Προέρχεται, ίσως, από το "μπίτσιος" που σημαίνει μικροκαμωμένος <βενετσιάνικο pizzolo=μικρός και το κάβουρας(!), γιατί στους ορεινούς Γρεβεντάτες ο σκορπιός θύμιζε κάβουρα. Βέβαια πιο ...κοντά στη γλώσσα του Γρεβενιτίου θα ήταν η λέξη "νiiκου-κάβουρας" από το βλάχικο νiiκου (μικρός) και κάβουρας. 
Οι πιο παλιοί  Γρεβεντάτες τον λένε "σκράπο". Από πού; Το ψάχνω... και περιμένω βοήθεια ..!