 |
| Βρύση "Μπάλτα" στο Χάνι Γρεβενιτίου! Γιατί Μπάλτα; Υπομονή...όταν το τοπωνυμικό φτάσει στο "Μ"...! |
Μια απαραίτητη εισαγωγή από το "ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ"...
Το αρχικό κείμενο είναι χειρόγραφο και δυσανάγνωστο. Για αρκετές λέξεις δεν είμαι σίγουρος και σ΄ αυτές τις περιπτώσεις θα βάζω τη λέξη που νομίζω σε αγκύλες [...] ή αγκύλες άδειες [ ... ].
Επίσης, το κείμενο είναι γραμμένο σε πολυτονικό και τη γλώσσα που θα χρησιμοποιούσε ένας φιλόλογος το 1933. Θα ήταν πολύ κοπιαστικό και μακριά από τους στόχους που έχει το "ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ" να καθαρογραφεί, όπως ακριβώς είναι. Αν κάποιος έχει λόγους να μελετήσει σχολαστικά το κείμενο, ας το κάνει. Το "ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ" δεν στέκεται επιστημονικά απέναντι στο κείμενο. Το βλέπει συναισθηματικά με το μάτι και την ψυχή ενός Γρεβεντάτη, ο οποίος διαβάζει μια μελέτη για το αγαπημένο του χωριό, που γράφτηκε πριν από περίπου 80 χρόνια!
Για την επιστημονική ματιά και εξέταση του κειμένου, υπάρχουν ειδικοί και καλοί συγχωριανοί και το έχουν κάνει! Η γνώμη τους και η επιστημονική τους θέση θα ακολουθήσει σε επόμενες δημοσιεύσεις.
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Εισαγωγή
Επί τη ευκαιρία της δημοσιεύσεως του τοπωνυμικού της ιδιαιτέρας μου πατρίδος, του Γρεβενιτίου, [δεν] έκρινα άσκοπον να γράψω ολίγα σχετικά περί αυτού.
To Γρεβενίτιον είναι χωρίον του Ανατολικού Ζαγορίου αποτελούμενον από διακοσίας οικογενείας, απέχον των Ιωαννίνων 42 χιλιόμετρα και εις ύψος από 900 μέχρι 1000μ.
Ο χρόνος της κτήσεως αυτού δεν είναι ιστορικώς εξακριβωμένος. Η παράδοσις αναφέρει ότι τούτο προήλθεν εκ της συγκεντρώσεως των κατοίκων από τους πέριξ συνοικισμούς Παλιοχώρι, Καλωτά, Πότσιαν. Εις την συγκέντρωσιν δε ταύτην εξηνάγκασαν τους κατοίκους λόγοι ασφαλείας, ίνα δηλαδή αποκρούουν ευκολώτερον τας συχνάς επιδρομάς των Καψήδων, ίσως Αλβανών επιδρομέων (Kayiz τουρκ. =άτακτος, αντάρτης).
Ως φαίνεται όμως από την σωζομένην αρχαιοτέραν χρονολογίαν εις τινά επιγραφήν του ναού του Αγ. Δημητρίου η Κοινότης θα ευρίσκετο εις ανθεράν κατάστασιν προ του 1668.
H επιγραφή έχει ως εξής: "Ο παρόν ευαγής ναός του Αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος και θαυματουργού Δημητρίου ιστορήθη δ΄ αναλώματος και δαπάνη της κώμης ταύτης αρχιερατούντος του πανιερωτάτου Μητροπολίτου Ιωαννίνων κ.κ. Κυρίλλου έτει από Κυρίου Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού ΗΧΞΗ Απριλίου 2.
Το όνομα Γρεβενίτιον [δε] χωρεί αμφιβολία ότι προήλθεν από το Γκρεμπενίτσα, όπως λέγεται το χωρίον υπό των κουτσοβλάχων κατοίκων του και η κουτσοβλαχική αυτή λέξις προφανώς προήλθεν από το όνομα Γκρέμπενε=Γρεβενά.
(Σημ. "ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ" Κουτσόβλαχοι=όχι γνήσιοι Βλάχοι, λίγο Βλάχοι, που προήλθαν από την επαφή Βλάχων με άλλους πληθυσμούς...οι δίγλωσσοι Έλληνες)
Αι λέξεις ετυμολογικώς παρήχθησαν εκ της σλαβικής λέξεως Γρέμπεν ήτις σημαίνει τον χτενάν ήτοι τον κατασκευάζοντα χτένια υφαντικής (αργαλειού).
Φαίνεται λοιπόν ότι εκ του επαγγέλματος των πρώτων οικιστών προήλθεν η ονομασία των Γρεβενών και του Γρεβενιτίου, του οποίου οι πρώτοι κάτοικοι πιθανόν να προήρχοντο εκ Γρεβενών συναποκομίζοντες και την τέχνην του χτενά. Και αυτή [δε] η λέξις Γκρεμπενίτσα δεικνύει νομίζω την σλαβικήν αυτής καταγωγήν με την κατάληξην -ίτσα ήτις συναντάται εις τας σλαβικάς τοπωνυμίας.
Οι κάτοικοι του Γρεβενιτίου υπήρξαν Κουτσόβλαχοι, αλλά [...] μεγάλη ήτο εις αυτό η επίδρασις του Ελληνισμού ώστε συν τω χρόνω ήρχισε να περιορίζεται η κουτσοβλαχική γλώσσα εις την οικιακήν μόνον χρήσιν και συχνώτερον να λαλείται δημοσία. Τα δε έγγραφα ανέκαθεν είτε κοινοτικά είτε ιδιωτικά συνετάσσοντο εις την ελληνικήν. Επίσης εις την ελληνικήν μόνον φέρονται τα τραγούδια και τα μοιρολόγια, δύο μόνον τραγούδια περιεσώθησαν εις την κουτσοβλαχικήν.
1. Βίνε οάρα σι φουτζίμου
Μάρω, μωρ΄μουσιάτα κ.λ.π.
Σημ. "ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ" : Ήρθε η ώρα να φύγουμε Μάρω μωρ' όμορφη
2. Νάπαρτε ντί Μάρεα λάια
νι βιτζούι ούνα μουσιάτα
Σημ. "ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ" : Πέρα από τη Μαύρη θάλασσα
είδα μια όμορφη κ.λ.π.
Αι τοπωνυμίαι όμως του χωρίου έμειναν ανεπηρέαστοι από πάσαν απόπειραν εξελληνισμού. Ελάχισται είναι ελληνικαί λ.χ. Πετρωτό, Παλιοχώρι, Πύργου και αυταί ίσως, διότι αι λέξεις δι ων ονομάζονται έχουν πολιτογραφηθεί εις την Κουτσιβλαχικήν. Αι πλείσται είναι Βλαχικαί και ελάχισται Σλαβικαί.
Εκ των 6667 κουτσοβλαχικών λέξεων αναγραφομένων εις το κουτσοβλαχικόν λεξικόν Κ. Νικολαΐδου, 2605 κατάγονται εκ της λατινικής, 3460 εκ της Ελληνικής, 150 εκ της Αλβανικής, 185 εκ της σλαβικής και αι λοιπαί αγνώστου ετυμολογίας.
Η εξάπλωσις των Κουτσοβλάχικων και επίδρασις αυτών ήτο εις μεγαλυτέραν [...] ακτίνα και όχι εις ην σήμερον περιωρίσθει. Και τούτο αποδεικνύεται από τοπωνυμίας των ήδη ελληνοξένων χωρίων Λιασκοβέτσιον και Δόλιανης έτι τούτω η Δόλιανη, καθώς μαρτυρείται εκ παράδοσις προ αιώνος ήτο βλαχόφωνος και έτσι εξηγούνται αι πολλαί [...] κουτσοβλαχικαί τοπωνυμίαι λ.χ. Καλντιρούσια, [Σιοποτίκο], Ρογκοζίνα κ.τ.λ. Το δε Λιασκοβέτσι παρουσιάζει πολλά ίχνη κουτσοβλαχικής [...] επιδράσεις ήτοι τοπωνυμίας Βλχ. λ.χ. [γιλμάρια]= μεγάλα αμπέλια, σιόποτο = κρουνός βρύσης, αλλά και το επώνυμον Δάκας το απαντώμενον εκ της νομίζω κάποιαν σχέσιν θα έχει με τους Δάκας της Δακίας και εις την Πελοπόννησον απαντώνται Βλχ. τοπωνυμίαι λ.χ. το χωρίον Γκούρα και εις το αυτό χωρίον η τοπωνυμία "Γκρίμιζα" εις τα βλχ. το γνωστόν πτηνόν κίσσα.
Tελειώνω την εισαγωγήν ταύτην δεν δύναμαι παρά να εκφράσω και ενταύθα τας θερμάς μου ευχαριστίας εις τον συμπατριώτην μου Λεωνίδαν Παπαβρανούσην καθηγητήν σπουδάσαντα εν Ρουμανία δια την μεγάλην του συνδρομήν εις την εργασίαν μου ταύτην.
[Σημ. "ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ": Λεωνίδας Παπαβρανούσης: Καθηγητής Εμπορικών στην Εμπορική Σχολή στα Γιάννινα. ]
ΤΕΛΟΣ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
