'Εθιμα Δωδεκαημέρου του Γρεβενιτίου

 

Μεσοχώρι Γρεβενιτίου

Καθώς το Δωδεκαήμερο πλησιάζει στο τέλος του και οι Καλικαντζαρέοι ή Παγανά, ετοιμάζονται να επιστρέψουν στα έγκατα της γης, αξίζει να θυμηθούμε κάποια έθιμα του Γρεβενιτίου κατά την διάρκεια του Δωδεκαημέρου, δηλαδή το διάστημα από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι την ημέρα των Φώτων.

Όπως διαβάζουμε σε σημειώσεις (Γρεβενίτι 1939) του Γρεβεντάτη ιστορικού-φιλόλογου Λέανδρου Βρανούση, ο ερχομός του Δωδεκάημερου χαιρετίζεται με το τραγούδι:

Ήρθαν τάημερα

Τα Δωδεκάημερα

Κουκόσιες μην τσακίσετε

Κουκκιά μη ροκανίσετε

Παράωρα μη βγήτε…..

Όλες αυτές τις μέρες δε μαζεύουν και δεν πετάνε την στάχτη της φωτιάς, αλλά την φυλάνε και την ρίχνουν όταν σπέρνουν το σιτάρι, μαζί με τον σπόρο «για να μη δαυλιάζει».

Την παραμονή το βράδυ κάνουν το στόλισμα της φωτιάς, θεωρώντας καλό να κόψουν κλαδιά από όλα τα οπωροφόρα δέντρα για να κάψουν την πλάκα όπου θα ψήνονταν οι λαγκίτες ή λαλαγκίτες ή λαλάγκια ή σπάργανα.

Επισκέψεις στους Χρήστους του χωριού πήγαιναν την δεύτερη και τρίτη μέρα των Χριστουγέννων.

Την διάρκεια του δωδεκάημερου τα νυχτέρια διακόπτονται, δεν κυκλοφορεί κανείς τη νύχτα, γιατί βγαίνουν τα παγανά ή τζιόιες ή καρκαντζέλια ή καρκάντζελοι ή καλικαντζαρέοι, από το πρωτοσκότι ως το πρώτο πρωινό λάλημα του πετεινού και πειράζουν κυρίως τα παιδιά.

Στα «Μαζώματα» (Γρεβενίτι 1929) του φιλόλογου- ποιητή Βασιλείου Σαχίνη, διαβάζουμε:

«Παρασκευάζουν τηγανίτες κατά την Παραμονή των Χριστουγέννων και των Φώτων από ζυμαρικά ψηνόμενα επάνω σε πλάκα τοποθετημένη επάνω στην πυροστιά. Τις τηγανίτες που τις θεωρούν σπάργανα του Χριστού τις πνίγουν έπειτα μέσα σε μέλι ή μελισσιών ή από μούστο βγαλμένο ή σε ζαχαρόνερο και αναμειγνύουν και στουμπισμένα καρύδια. Τα τσέφλια αυτών των καρυδιών συνηθίζουν και τα ρίχνουν στα σταυροδρόμια με την πρόληψιν για να ασχοληθούν οι καλλικάντζαροι (οι περιφερόμενοι κατά τα δωδεκάημερα δαίμονες) και να μην εισέλθουν στα σπίτια. Εναντίον αυτών των Καλλικαντζάρων, εις την παρουσίαν των οποίων αποδίδουν κάθε κρότον που γίνεται στο σπίτι ή στην αυλή κατά τα δωδεκάημερα που κυκλοφορούν, χρησιμοποιούν και τα εξής αλεξιτήρια: καίουν παλιοτσάρουχα στη φωτιά ή θυμίαμα διότι τη μυρωδιά αυτή δεν αντέχουν οι Καλλικάντζαροι.

Την παραμονήν των Χριστουγέννων περιφερόμενα τα παιδιά στα συγγενικά τους ιδίως σπίτια, ζητούν ψωμοκούλουρα τραγουδώντας το εξής τραγούδι: «Κόλιντι μέλιντι ντεν κουλάκου τέτα», υποθέτω το κόλιντε προέρχεται από το καλένδαι= λατιν. Πρωτομηνιά /το μέλιντε, αγνώστου δι εμέ προελεύσεως. Ίσως λέξις λεγόμενη δια την παρήχησιν του κόλιντε, η δε υπόλοιπος φράσις σημαίνει: δώσε μου κουλούρα θεία.

                                                       Βρύση   στο  Γρεβενίτι!

Το φίλεμα της βρύσης. Τις βρύσες του χωριού συνηθίζουν να τις φιλεύουν με τηγανίτες κατά τα Χριστούγεννα ή τα Φώτα, τις οποίες αφήνουν στη θυρίδα της βρύσης όρθρου βαθέος. Τις εξοχικές βρύσες φιλεύουν, πριν πιούν νερό, με γνέματα βγαλμένα από τη φλοκάτα ή από το φουστάνι ιδίως οι γυναίκες και εναποθέτουν αυτά εις την θυρίδα της βρύσης. Το έθιμο αυτό διετηρήθη εδώ στο Γρεβενίτι.»

Ο Λέανδρος Βρανούσης επίσης σημειώνει πως την ημέρα του Σταυρού, παραμονή των Φώτων, περνάει στα σπίτια ο παππάς με το αγίασμα (αγιάσμα). Ανήμερα των Φώτων, κρατούν από το αγίασμα και ρίχνουν στα αμπελοχώραφα, στα ζώα, στα μαντριά κτλ.

Χρόνια Πολλά σε όλες και όλους και του χρόνου να χαρούμε με υγεία στο αγαπημένο μας Γρεβενίτι!

Ανδρομάχη Παπαευσταθίου (Αρχαιολόγος - Φιλόλογος)