Αυτό το ξωκκλήσι στην Πότσια χτίστηκε στη μνήμη της οσιομάρτυρας Παρασκευής (ο θάνατος της το 161 μ.Χ. περίπου 26 Ιουλίου). Θα προσπαθήσουμε να το εξηγήσουμε.
Ας πάρουμε τα ιστορικά γεγονότα με τη σειρά που εκτυλίχθηκαν· τα ξετυλίγουμε λοιπόν.
Ο ιστορικός Παν. Αραβαντινός στη ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ, στον Γ΄ Τόμο και στη σελίδα 70. «Παρά το μοναστήριον της Βουτσάς… Έκειτο η Κωμόπολις Βοτσά από 800 βλάχικες οικογένειες ενοικουμένη». Πότε όμως;
Ένα τμήμα αυτών μετακινήθηκε στην Πότσια και το Παλαιοχώρι. Σ’ αυτό το συμπέρασμα καταλήγει και ο Λιασκοβιτσινός Βασίλης Φανίτσιος, ένας ιδιαίτερος και με δικές του απόψεις φίλος του Γρεβενιτίου. Εκεί γύρω στη δεκαετία του 1950: «Βοτσά, νάταν άλλο χωριό; ή ήταν σε δύο μεριές η μία απάνω και η άλλη κάτω, εδώ για χειμαδιό; Κι άμα έγινε το Μοναστήρι γράφτηκε το Μπ(ότσια), Β(οτσά)».
Την αποτύπωση αυτής της ευρύτερης περιοχής σχεδίασε ο αείμνηστος Χρ. Ρογκότης στο βιβλίο του Το ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ στην Αντίσταση, έκδοση του 1998, σελίδα 28. Αυτή ακριβώς την αποτύπωση την έχετε μπροστά σας. Τα πρόχειρα καταλύματα αποκτούσαν τελικά την πάγια κατοικία τους. Με την πάροδο του χρόνου, κανένα ίχνος τους δεν άφησαν, για να αντέξει σε σοβαρές ιστορικές έρευνες και αναλύσεις.
Ονομασίες Μπότσια-Πότσια-Μπότζα-Β(οτσά) δεν είναι τυχαίες· Botsa = ξύλινο δοχείο κρασιού. Πράγματι η ευρύτερη περιοχή του Γρεβενιτίου και της Βο(υ)τσα, «βρίθει αμπέλων». Γινγκλιμάρε-Γκουγκουάνια-Μιντισουΐτσα κ.λπ.
Μια πρώτη επαφή οι Γρεβεντάτες με τους κατοίκους της Μπότσιας, την πραγματοποιούν (απ’ αυτά που γνωρίζουμε)· το 1742! Αυτά τα ιστορικά στοιχεία μας τα έδωσε ο αείμνηστος Στάθης Χρ. Παπαβρανούσης: «Σε ένα παλιό δερματόδετο τετράδιο που είχε βρει ο Λέανδρος μετά το κάψιμο, στο προαύλιο του Αγίου Δημητρίου (πρέπει να βρίσκεται στα κατάλοιπά του).
Πιθανό χρησίμευε στην προσκομιδή, στην μνημόνευση των δωρητών του ναού. Σε μια ξεχωριστή σελίδα αναφέρονταν κάποιο όνομα από «χωρίον Μπότζα» με χρονολογία 1742, όπως θυμάμαι. Άρα εκείνη την χρονολογία υπήρχε αυτός ο οικισμός (της Αγίας Παρασκευής) με λίγους έστω κατοίκους, ίσως ασχολούμενους με την κτηνοτροφία και πιο καθυστερημένους. Χι ντίπου, ντι Μπότσια (είσαι ντιπ, εντελώς από την Μπότσια). Χαρακτηρισμός για κάποιον, που ήταν απληροφόρητος και όχι ενήμερος με τα πράγματα του χωριού».
Μένοντας σε τέτοια γούπατα, μαζί με τους κατοίκους του Παλαιοχωρίου, τελικά τα εγκατέλειψαν. Οι επιδρομές των Λιάπηδων και Καψήδων (Αλβανών) κυρίως με το θάνατο του Αλή πασά το 1822, με διάρκεια μέχρι το 1830 περίπου, ήταν οι κυρίαρχες αιτίες για κάτι τέτοιο.
Το Γρεβενίτι ήδη έχει να επιδείξει τους δύο Ναούς του, του Αγίου Δημητρίου που ιστορήθηκε το 1668 και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που ιστορήθηκε το 1764.
Ξαφνικά, λόγω της κινητικότητας, ψάχνοντας εδάφη για καλλιέργειες και χορτολίβαδα για τα αιγοπρόβατα και γελάδια ανακάλυψαν την Φιντίνα Στεάρπα (πηγή νερού που στερεύει πότε-πότε). Είναι ακριβώς στην κατηφόρα αριστερά πριν την είσοδο του Ναού. Οι ευσεβείς Γρεβεντάτες το θρησκευτικό τους συναίσθημα το συνδέουν με τους αντίστοιχους συνειρμούς· νερό «αγίασμα». Έρχεται το ορθόδοξο Χριστιανικό Δόγμα να βοηθήσει και να πει: η Αγία Παρασκευή θεωρείται προστάτης των ματιών και θεραπεύει πονόματους,. Έτσι συνδέσανε την ημέρα μνήμης, της 26 Ιουλίου,να πλένουν μετά τη λειτουργία, με νερό αυτής της πηγής τα μάτια τους. Μάλιστα, τη δική της βοήθεια, οι χριστιανοί την επικαλούνταν και σε καιρό πανούκλας (οίδημα στις σιελογόνες αδένες, μεταδοτική και θανατηφόρα).
Οι Γρεβεντάτες εκκλησιάζονται σ’ αυτό το Ξωκκλήσι και την Παρασκευή μετά το Πάσχα της Ζωοδόχου Πηγής. Αλληγορικά αυτή τη μέρα τη συνδέουν με μια άλλη πηγή, εκείνη της ζωής. Ζωοδόχος είναι η Παναγία· δέχτηκε τον Ιησού την πηγή της ζωής. Κάπως έτσι θα μας τα εξηγούσαν οι Θεολόγοι και Θεολογίζοντες.
Κατά τα άλλα, το πότε χτίστηκε αυτό το Ξωκκλήσι δεν το γνωρίζω. Το σίγουρο, μετά το θάνατο του Αλή πασά. Και με την πλήρη εγκατάλειψη των κατοίκων. Έτσι «βελούδινα» μαζί με το Παλαιοχώρι μεγάλωσαν το Γρεβενίτι.
Ευχαριστώ για τη φιλοξενία
Γιώργος Δερμάνης
