Το Γρεβενίτι από ...απέναντι!
Συνεχίζουμε τη δημοσίευση της καταγραφής και της ερμηνείας των τοπωνυμίων του χωριού μας από το σημείο, στο οποίο είχαμε σταματήσει λίγο πριν από το πολύμηνο διάλειμμα της ηλεκτρονικής εφημερίδας Greveniti.blogspot.gr (13 Μαΐου 2023).
Καλύβι-λε α Βούργαρ-λορ, Κρούτσε, Μουσιουρία, Γκουγκουάνια, Μάντζιου, Μπουρλεμάρι
Λα καλύβι-λε α Βούργαρ-λορ // La călívi-le a Vúrγar-lor) // ελλην. “στα Καλύβια των Βούλγαρων”.
Σύμφωνα με τους Β. Σαχίνη και Ι. Παπαβρανούση “ἡ θέσις εἶναι πλησίον τῆς Βαλεαρᾶ, όπου κατά την παράδοσιν, πρό διακοσίων (σήμερα βέβαια προ τριακοσίων) ἐτῶν, Βούλγαροι ὑλοτόμοι ἀποπειράθησαν νά ἐγκατασταθοῦν μονίμως ἐκεῖ μέ τάς οἰκογενείας των καἰ ἔκτισαν μάλιστα καλύβια γιά τό σκοπό αὐτό.
Οἱ κάτοικοι ὅμως τοῦ Γρεβενιτίου τοὐς ἐξεδίωξαν διά τῆς βίας καί τά καλύβια τους τά ἔκαψαν. Ἐρείπια ἐσώζοντο μέχρι πρό 40 (σήμερα προ 120 και πλέον) ἐτῶν”.
Πρόκειται λοιπόν για τοπωνύμιο με ιστορική αξία.
Το περιφραστικό τοπωνύμιο (που δεν το αναφέρει το Τοπωνυμικό της περιοχής Ζαγορίου) σχηματίστηκε από τον εμπρόθετο πληθ. αριθμό του βλάχ. προσηγορικού κăλύβă (călívă < ελλην. καλύβα) και την εμπρόθετη γενική πληθυντ. αριθμού του εθνικού ονόματος Βούργαρου (Vúrγaru < ελλην. Βούλγαρος).
Λα Κρούτσεα ή ν Γκρούτσε // La crúțea ή n Grúțe // ελλην. “στον σταυρό”.
Τοποθεσία στη Β είσοδο του χωριού στην περιοχή Μπασαρά, όπου παλιά υπήρχε μεγάλος ξύλινος Σταυρός.
Σε αυτό το σημείο είχε σταθεί, σύμφωνα με την παράδοση, πάνω στη μεγάλη πέτρα που υπάρχει ακόμη, ο Άγ. Κοσμάς ο Αιτωλός, για να μιλήσει στους κατοίκους του χωριού, οι οποίοι ξανατοποθέτησαν αργότερα έναν Σταυρό και έχτισαν έναν πολύ μικρό ναΐσκο προς τιμήν του Αγίου.
Το τοπων. (που δεν καταγράφεται στο Τοπωνυμικό της περιοχής Ζαγορίου) σχηματίστηκε από το εμπρόθετο βλάχ. θηλ. ουσιαστικό κρούτσε (crúțe < λατιν. crux, αιτιατ. crucem “σταυρός”· ιταλ. croce, πορτογ. cruz, ρουμαν. cruce, αλβαν. krukj, γαλλ. croix).
Άλλο ένα τοπωνύμιο με ιστορική αξία.
Λα Γκουγκουάνιε // La Guguáñe // ελην. “στη Γκουγκουάνια”.
Περιοχή με χωράφια δυτικά του χωριού, ΒΔ της περιοχής Γκούρα, προς το μέρος του ποταμού Βάρδα ή Δολιανίτικου.
Το τοπωνύμιο σχηματίστηκε από το εμπρόθετο βλάχ. κυριώνυμο (ανδρώνυμο) Γκουγκουάνιă, που σημαίνει “γυναίκα του Γκόγκου”, δηλ. του Γιώργου, η οποία λεγόταν επίσης στο χωριό και Γιωργουάνιă (όπως η γυναίκα του Στάθη λεγόταν Στăθουάνιă, η γυναίκα του Σοφοκλή Σουφουκλουάνιă, του Μήτρου Μητρουάνιă κλπ).
Η περιοχή φαίνεται ότι ονομάστηκε έτσι από τα κτήματα που είχε παλιά η γυναίκα κάποιου Γκόγκου, δηλ. Γιώργου.
Αυτήν την ερμηνεία που είχε προτείνει παλαιότερα ο Β. Σαχίνης, φαίνεται να την ασπάζεται ο Ι. Παπαβρανούσης, ενώ ο Λ. Βρανούσης ακολουθεί άλλους δρόμους αναζητώντας την ετυμολογία του τοπων. είτε στον κρωγμό των κοράκων (gaganie) είτε στις λέξεις goga ή gogoania (= Λάμια, θηρίο που βυζαίνει το αίμα των ανθρώπων, δράκαινα)· στο τέλος όμως προσθέτει και αυτός ότι το όνομα μπορεί να οφείλεται στη σύζυγο κάποιου Γκόγκου.
Ο κ. Οικονόμου δεν το αναφέρει καθόλου στο Τοπωνυμικό της περιοχής Ζαγορίου, το προσθέτει όμως σε νεότερο δημοσίευμά του ως Γκουγκουάνε (la guguáñe) και το θεωρεί κυριώνυμο είτε από το επών. Γκουγκάνης είτε από το επών.
Γκόγκας με το βλάχ. επίθημα –oáñe. Όμως ανδρώνυμα από επώνυμα δεν σχηματίζονται με την κατάληξη –oáñe, αλλά με την κατάληξη –ία, όπως θα δούμε στο επόμενο τοπωνύμιο (Λα Μουσιουρία). Εξάλλου ούτε εμείς ούτε κάποιος άλλος ντόπιος θυμάται τέτοια επώνυμα στο χωριό ούτε καταγράφονται στο Μητρώο αρρένων του Γρεβενιτίου για τα έτη 1845-1920.
Λα Μουσιουρία // La Muşuría // ελλην. “στη Μουσιουρία”.
Περιοχή με παλιά χωράφια στις ΝΔ παρυφές του χωριού, κάτω από την εκκλησία του Αγ. Δημητρίου.
Το τοπωνύμιο σύμφωνα με τον Ι. Παπαβρανούση είναι κυριώνυμο και σχηματίστηκε από το θηλυκό του επωνύμου Μουσιούρης (Μουσούρης) ή Μουσιούρος (Μουσούρος) και σημαίνει “γυναίκα του Μουσ(ι)ούρη”.
Παρόμοια ονόματα γυναικών είναι γνωστά στο χωριό, όπως Κουλουρία = η γυναίκα του Κουλούρη, Κουλουβουρδία = η γυναίκα του Κουλουβούρδα, Χαροβία = η γυναίκα του Χαρόβα κλπ. Φαίνεται ότι παλιά το χωράφι ή τα χωράφια της περιοχής ανήκαν στη γυναίκα κάποιου Μουσ(ι)ούρη και παρέμεινε το τοπωνύμιο, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, παρόλο που το όνομα ή το επώνυμο του παλιού κτήτορα δεν υπάρχει πλέον στο χωριό.
Το Τοπωνυμικό της περιοχής Ζαγορίου καταγράφει λανθασμένα το τοπων. και φυσικά αστοχεί στην ετυμολογία και την ερμηνεία του. Συγκεκριμένα το καταγράφει ως Μπουσουρία (bušuría) και προσθέτει: “Περιοχή δασωμένη με πεύκα και βαλανιδιές.
Το τοπν. σχηματιζεται από το αρομ. θηλ. ουσ. bușulíe ‘το κοκουνάρι του l σε r, όπως αυτή εμφανίζεται και στα ελλην. δάνεια της αρομουνικής ...”
Φυσικά όλα αυτά είναι άστοχα, όχι μόνο γιατί το τοπωνύμιο δεν έχει καταγραφεί με την απαιτούμενη ακρίβεια, αλλά και γιατί η περιγραφή της περιοχής είναι λανθασμένη, αφού δεν υπάρχουν πεύκα σε αυτήν και συνεπώς δεν μπορεί να γίνεται αναφορά σε κουκουνάρια.
Στη συνέχεια ο κ. Οικον. προσθέτει: “Ωστόσο είναι δυνατό να χαρακτηριστεί το τοπωνύμιο κυριώνυμο και να αποδοθεί στο αρομούνικο (δηλ. βλάχ.) ανδρώνυμο Μουσουρία < επών. Μουσούρος” και συμπληρώνει σε υποσημείωση: “Κατά πληροφορία του Λ. Βρανούση, υπήρχε στο χωριό επώνυμο Μουσούρης πριν από 200 χρόνια περίπου”.
Βέβαια η δυνατότητα να χαρακτηριστεί το τοπων. κυριώνυμο, για την οποία μιλάει ο κ. Οικον., προϋποθέτει την καταγραφή του ως Μουσουρία και όχι ως Μπουσουρία.
Από την άλλη πλευρά οι Β. Σαχίνης και Λ. Βρανούσης σε χειρόγραφα Τοπωνυμικά Γρεβενιτίου προτείνουν διαφορετικές ετυμολογίες του ονόματος, τις οποίες παραλείπουμε εδώ, για να μην φορτώσουμε το κείμενό μας με πολλές προτάσεις που δεν πείθουν. Εξάλλου και ο Λ. Βρανούσης φαίνεται να τις αποκηρύσσει αργότερα και να υιοθετεί την άποψη του πατέρα του Ι. Παπαβρανούση, όπως προκύπτει από την παραπάνω υποσημείωση του κ. Οικον.
Με την ίδια ευκαιρία σημειώνουμε ότι ο αείμνηστος Λ. Βρανούσης είχε δώσει στον κ. Οικον. αρκετές σελίδες με τοπωνύμια του Γρεβενιτίου, τις οποίες δεν αξιοποίησε κατάλληλα ο τε-λευταίος. Αυτό ήταν το παράπονό του, που μας εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος ο Λέανδρος, όταν τον συναντήσαμε στην Αθήνα στην αρχή του 1993. Είχε μάλιστα εκφράσει την επιθυμία το επόμενο καλοκαίρι να συναντηθούμε στο χωριό και να σχεδιάσουμε κάτι για τα τοπωνύμιά του. Δυστυχώς λίγο αργότερα απεβίωσε, χωρίς να προλάβουμε να πραγματοποιήσουμε το σχέδιό του.
Έτσι η δημοσίευση της σειράς των τοπωνυμίων στην ηλεκτρονική εφημερίδα του Γρεβενιτίου – χάρη στην ανεκτίμητη προσφορά του αγαπητού Γιάννη Σιούλα και του διαδόχου του – προσφέρει την πολύτιμη δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε την επιθυμία του αείμνηστου συγχωριανού μας.
Λα Μάντζιου ή Λ ̓αλ Μάντζιου // La Mántziou ή L ̓al Mántziou // ελλην. “στου Μάντζιου”, στα χωράφια ή στα καλύβια του Μάντζιου.
Το τοπων. που αναφέρεται σε θέση μεταξύ Παλιοχωρίου και Πάντεα Μάρι, σχηματίστηκε κατά τα φαινόμενα από το εμπρόθετο κυριώνυμο Μάντζιος (κατά τον Συμεωνίδη βαφτιστικό αντί του ονόμ. Αδαμάντιος), όπως το σημειώνουν ήδη οι Β. Σαχίνης και Ι. Παπαβρανούσης.
Λα Μπουρλεμάρε // La Burlemáre // ελλην. “στο Μπουρλεμάρι”, δηλ. στο Μεγαδέντρο.
Τοποθεσία κοντά και πάνω από το Μοναστήρι της Βουτσάς γεμάτη βελανιδιές, όπου σήμερα βρίσκονται τα μαντριά του Βόντινα. Το τοπων. από τον παραφθαρμένο εμπρόθ. ενικό αριθμ. του βλάχ. φυτώνυμου ár- bure (λατιν. arbor, αιτιατ. arborem “δέντρο”) που στα βλάχικα σημαίνει αποκλειστικά “βελανιδιά ή ντούσκο”.
Με αυτήν την ευκαιρία σημειώ- νουμε ότι τα υπόλοιπα δέντρα) έχουν ειδικά λατινογενή ονόματα (πεύκο / ki ́nu, έλατο / brádu, οξιά / fágu κλπ), όπως και τα οπωροφόρα (μηλιά / mérou, κερασιά / țiréşu, καρυδιά / núcă, κυδωνιά / gutúniu, κορομηλιά / prúnu κλπ) που αποκαλούνται γενικά πουρκιάτζ (purkiátz, πληθ. του πουρκό < ελλην. οπωρικό). Όσο για το δεύτερο συνθετικό (μάρε, máre“μεγάλος”) μιλήσαμε σε προηγούμενο σημείωμα (Τοπωνύμια του χωριού μας ΙΙΙ, Κιτριλιμάρι).
Η παραφθορά του τοπωνυμίου (La Burlema ́re < l’A ́rbur’ le Ma ́re) δείχνει ότι αυτό πρέπει να είναι παλαιό, ίσως μάλιστα πολύ παλαιό. Σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι σήμερα δεν σώζεται εκεί καμιά μεγάλη βαλανιδιά, που να ξεχωρίζει σε ύψος, περίμετρο και παλαιότητα από το δάσος των βελανιδιών που υπάρχουν στην περιοχή.
Ο στρογγυλός σφόνδυλος αρχαίου κίονα (;) στο Μέγα Δέντρο
Σε μικρή απόσταση από τη Μονή Βουτσάς, στη θέση Μπουρλεμάρι ή Μέγα Δέντρο βρέθηκε μεταξύ άλλων ένας διαβρωμένος σφόνδυλος αρχαίου κίονα.
Παλαιότερα είχαμε ακούσει ότι, την εποχή που οι κάτοικοι του Γρεβενιτίου όργωναν το μέρος, τα βόδια σταματούσαν στο μέρος που υπάρχει αυτός ο σφόνδυλος κίονα και δεν προχωρούσαν, γιατί σε πολύ παλαιότερα χρόνια υπήρχε εκεί ναός που είχε καταστραφεί, με την Αγ. Τράπεζά του να βρίσκεται σε αυτό ακριβώς το σημείο.
Δεν μπορούμε να επιβεβαιώσουμε την ακρίβεια αυτής της παράδοσης, όμως η παρουσία ναού σε αυτό το σημείο θα δικαιολογούσε την ύπαρξη της μεγάλης βελανιδιάς και το όνομα της τοποθεσίας.
Στο θέμα αυτό θα επανέλθουμε σε προσεχές σημείωμά μας για τη Μπότσια.
(συνεχίζεται)
Ευχαριστώ για τη φιλοξενία
Δ. Ράιος, Ομότιμος Καθηγητής Παν/μίου
e-mail: draios021@gmail.com
