 |
| Ιερά Μονή Βοτσάς |
Στην περιοχή του Ζαγορίου υπάρχει μεγάλος αριθμός μοναστηριών, ένδειξη της βαθιάς επιρροής που είχε η θρησκευτική πίστη στους κατοίκους της περιοχής. Τα μοναστήρια αυτά βρίσκονται συνήθως έξω από τους οικισμούς, σε ασφαλή ή απόκρημνα σημεία, με υπέροχο φυσικό τοπίο και απεριόριστη θεα γύρω τους. Χαρακτηριστική είναι η θέση της Μονής της Αγίας Παρασκευής Μονοδεντρίου, στην αριστερή πλευρά της χαράδρας του Βίκου.
| ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΜΟΝΟΔΕΝΤΡΙΟΥ |
Η ίδρυση των πρώτων μοναστηριών, σύμφωνα με την παράδοση, ανάγεται στην εποχή του Κωνσταντίνου Δ’ Πωγωνάτου (668-685μ.Χ.). Τότε ιδρύθηκε η Μονή Βοτσάς και η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Κλειδωνιά. Πιο αξιόπιστες αναφορές υπάρχουν για την περίοδο μετά τον 11ο αιώνα (π.χ., για την Μονή του Αγίου Ιωάννου Ρογκοβού, κοντά στο Τσεπέλοβο, η οποία ιδρύθηκε από την Πουλχερία, αδερφή του αυτοκράτορα Ρωμανού Γ’ Αργύρου). Τα μοναστήρια τα οποία συνήθως κτίστηκαν από ευεργέτες, αποτελούν τα πιο παλιά κτίσματα της περιοχής. Λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν πολλές φορές από παλαιότερους και σύγχρονους επιδρομείς ( Τουρκαλβανούς, Τούρκους, Γερμανούς κ.ά.). Σε αρκετά διασώζεται σήμερα μόνο το καθολικό, ενώ σε άλλα κελιά αποτελούν νεότερες κατασκευές, στην θέση παλαιότερων που καταστράφηκαν. Αξιόλογα είναι και τα σωζόμενα κειμήλια τους. Σήμερα ενεργή είναι μόνο η Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας, στα Άνω Πεδινά, ενώ τα περισσότερα έχουν ανακηρυχθεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία.
Επιβλητικές και μεγάλες είναι επίσης οι περισσότερες εκκλησίες σε όλα τα χωριά. Τα τοξωτά χαγιάτια γύρω τους, τα ψηλά καμπαναριά και οι πέτρινες στέγες δημιουργούν μια εντυπωσιακή εικόνα. Αρχικά βέβαια τα σχήματα των εκκλησιών είναι απλά και το μέγεθος τους μικρό.
Σε αυτή την φάση κυριαρχεί η μονόκλιτη βασιλική με θόλο ή ταβάνι και η σταυρεπίστεγη. Αργότερα ( 18ος αι.) θα επικρατήσει η μορφή της μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής με τόξο, θόλους και τρούλο ή ταβάνι. Η προσπάθεια συνδυασμού των τρούλων και των θόλων με την κατασκευή της στέγης από σχιστόπλακα έδωσε σε ορισμένες περιπτώσεις αριστουργηματικές κατασκευές. Το 18ο αιώνα, η συσσώρευση πλούτου στο Ζαγόρι είχε την έκφραση της και στους ναούς, οι οποίοι αρχίζουν να ενσωματώνουν πολλά διακοσμητικά στοιχεία στο ζωγραφικό διάκοσμο (κιονόκρανα, γύψινες μπαρόκ κορνίζες κ.λπ.). Παράλληλα, το εσωτερικό τους κοσμούν πολύχρωμα ξυλόγλυπτα επίχρυσα τέμπλα και τοιχογραφίες.
Στους εντυπωσιακούς ναούς του Ζαγορίου περιλαμβάνονται η τρισυπόστατη εκκλησία των Νεγάδων, η Κοίμηση της Θεοτόκου στο Κουκούλι και ο Άγιος Βλάσης στο Πάπιγκο.
Ο ρόλος των Μοναστηριών
Ο ρόλος των μοναστηριών ήταν πολυδιάστατος. Θρησκευτικός, κοινωνικός, πολιτισμικός, εκπαιδευτικός-μορφωτικός, οικονομικός.
Αρκετές μονές κατείχαν μεγάλες εκτάσεις ( βοσκοτόπια, αμπέλια, χωράφια, δάση), είχαν αναπτύξει ιδιαίτερη κτηνοτροφική δραστηριότητα και συγκέντρωναν σημαντικό αριθμό εργαζομένων ( εργάτες για τα κτήματα, τσοπάνηδες κ.ά.). Ένα μεγάλο μέρος αυτής της πλούσιας περιουσίας προερχόταν από δωρεές εύπορων Ζαγορίων.
Τα μοναστήρια αποτέλεσαν καταφύγιο για τους κατοίκους της περιοχής σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Επιπλέον, πολλά από τα έσοδα τους διατέθηκαν για κοινωφελής σκοπούς, όπως η κατασκευή ή επισκευή δρόμων, γεφυριών και μύλων, η προικοδότηση άπορων κοριτσιών, η βοήθεια σε φτωχούς, η αποπληρωμή χρεών, η περίθαλψη ασθενών.
Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η μορφωτική τους προσφορά. Πριν ιδρυθούν τα σχολεία, λειτούργησαν ως εκπαιδευτήρια, ενώ από τους μοναχούς τους αναδειχθήκαν εξαίρετοι πνευματικοί άνδρες (π.χ. Νεόφυτος Δούκας). Επιπλέον, με δαπάνες των μοναστηριών έγινε δυνατή η ίδρυση και η συντήρηση σχολείων και σχολών, η αγορά μαθητικών βιβλίων, η πληρωμή των μισθών αρκετών δασκάλων κ.λπ. Ενδεικτική αυτού του ρόλου ήταν η απόφαση των Ζαγορισίων το 1815 να ιδρύσουν Πανεπιστήμιο στη Μονή Ρογκοβού.
ΜΟΝΗ ΡΟΓΚΟΒΟΥ
Ζαγορίσιοι Αγιογράφοι
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο στις εκκλησίες και τις μονές του Ζαγορίου δεν είναι η αρχιτεκτονική αλλά οι αγιογραφίες τους. Έχοντας αρκετά κοινά στοιχεία με τους Χιοναδίτες, οι αγιογράφοι του Ζαγορίου προήλθαν κυρίως από τις σχολές του Καπέσοβου και των Άνω Σουδενών, αλλά και από το Τσεπέλοβο, το Μονοδέντρι, το Γρεβενίτι κ.ά. Καθώς όμως δεν υπάρχουν υπογραφές στις τοιχογραφίες και τις φορητές εικόνες, δεν γνωρίζουμε ποιος είναι ο δημιουργός τους.
Οι αγιογράφοι από το Καπέσοβο, γνωστοί ως «Μπουγάτες», ζωγράφισαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα περισσότερες από 140 εκκλησίες στη Μακεδονία, στα Μετέωρα και την Αιτωλοακαρνανία, και δημιούργησαν μια αξιόλογη σχολή, η οποία λειτούργησε επί 150 και πλέον χρόνια.
Στο καθολικό της Βοτσάς αναγράφεται σε επιγραφή του 1680 ότι ο ζωγράφος που έκανε τις τοιχογραφίες , ένας "Αθανάσιος, ιερεύς", ήταν "εκ της άνωθεν κειμένης κώμης Γρεβενίτι".
Η ίδρυση των πρώτων μοναστηριών, σύμφωνα με την παράδοση, ανάγεται στην εποχή του Κωνσταντίνου Δ’ Πωγωνάτου (668-685μ.Χ.). Τότε ιδρύθηκε η Μονή Βοτσάς και η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Κλειδωνιά. Πιο αξιόπιστες αναφορές υπάρχουν για την περίοδο μετά τον 11ο αιώνα (π.χ., για την Μονή του Αγίου Ιωάννου Ρογκοβού, κοντά στο Τσεπέλοβο, η οποία ιδρύθηκε από την Πουλχερία, αδερφή του αυτοκράτορα Ρωμανού Γ’ Αργύρου). Τα μοναστήρια τα οποία συνήθως κτίστηκαν από ευεργέτες, αποτελούν τα πιο παλιά κτίσματα της περιοχής. Λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν πολλές φορές από παλαιότερους και σύγχρονους επιδρομείς ( Τουρκαλβανούς, Τούρκους, Γερμανούς κ.ά.). Σε αρκετά διασώζεται σήμερα μόνο το καθολικό, ενώ σε άλλα κελιά αποτελούν νεότερες κατασκευές, στην θέση παλαιότερων που καταστράφηκαν. Αξιόλογα είναι και τα σωζόμενα κειμήλια τους. Σήμερα ενεργή είναι μόνο η Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας, στα Άνω Πεδινά, ενώ τα περισσότερα έχουν ανακηρυχθεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία.
Επιβλητικές και μεγάλες είναι επίσης οι περισσότερες εκκλησίες σε όλα τα χωριά. Τα τοξωτά χαγιάτια γύρω τους, τα ψηλά καμπαναριά και οι πέτρινες στέγες δημιουργούν μια εντυπωσιακή εικόνα. Αρχικά βέβαια τα σχήματα των εκκλησιών είναι απλά και το μέγεθος τους μικρό.Σε αυτή την φάση κυριαρχεί η μονόκλιτη βασιλική με θόλο ή ταβάνι και η σταυρεπίστεγη. Αργότερα ( 18ος αι.) θα επικρατήσει η μορφή της μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής με τόξο, θόλους και τρούλο ή ταβάνι. Η προσπάθεια συνδυασμού των τρούλων και των θόλων με την κατασκευή της στέγης από σχιστόπλακα έδωσε σε ορισμένες περιπτώσεις αριστουργηματικές κατασκευές. Το 18ο αιώνα, η συσσώρευση πλούτου στο Ζαγόρι είχε την έκφραση της και στους ναούς, οι οποίοι αρχίζουν να ενσωματώνουν πολλά διακοσμητικά στοιχεία στο ζωγραφικό διάκοσμο (κιονόκρανα, γύψινες μπαρόκ κορνίζες κ.λπ.). Παράλληλα, το εσωτερικό τους κοσμούν πολύχρωμα ξυλόγλυπτα επίχρυσα τέμπλα και τοιχογραφίες.
Στους εντυπωσιακούς ναούς του Ζαγορίου περιλαμβάνονται η τρισυπόστατη εκκλησία των Νεγάδων, η Κοίμηση της Θεοτόκου στο Κουκούλι και ο Άγιος Βλάσης στο Πάπιγκο.
