Η ετυμολόγηση των οικογενειακών ονομάτων είναι φυσικό να έχει αυξημένο ενδιαφέρον, επειδή ο καθένας έχει την περιέργεια να μάθει την προέλευση των λέξεων που κατονομάζουν προσωπικά τον ίδιο ή άλλα πρόσωπα γνωστά του ή άγνωστα, κυρίως όταν πρόκειται για επώνυμα που ξενίζουν.
Οι δυσκολίες στην ετυμολόγηση των οικογενειακών είναι πολύ συχνά αποτρεπτικές. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης επισημαίνει ότι εύκολα κανείς ολισθαίνει στην παρετυμολόγηση.
Όπως πολύ ορθά παρατηρεί ο Dauzat, η ετυμολόγηση των οικογενειακών παίρνει συχνά μια δεύτερη διάσταση, όταν το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην ανεύρεση της αρχικής σημασίας του επωνύμου, αλλά περνά στο λόγο για τον οποίο μια ετυμολογικά διαφανής λέξη χρησιμοποιήθηκε ως οικογενειακό όνομα: π.χ. Πεπόνης
Ειδικότερα η ετυμολόγηση των νεοελληνικών οικογενειακών ονομάτων προϋποθέτει την έρευνα και σχέση με γλώσσες όπως: τούρκικα, αρβανίτικα, βλάχικα, κ.ά.
Παράγοντες που διευκολύνουν τα πράγματα είναι η δυνατότητα διπλής ή πολλαπλής ετυμολογίας, η αμφίδρομη ετυμολογική πορεία (τοπωνύμιο-ανθρωπωνύμιο), η παραμόρφωση του αρχικού τύπου για ποικίλους λόγους, κάποτε από απλό σφάλμα της γραφής ή παρανάγνωση κ.ά. π.χ. Γκαστρωμένος<Καστρωμένος< κάστρο
Μια φορά εκδίδοντας ένα πιστοποιητικό σπουδών στο σχολείο έγραψα το "Πιτυχούτης" με -ι- όπως έχει καθιερωθεί και ο ενδιαφερόμενος μου είπε: "Δάσκαλε, με -η- , Πητυχούτης". Όταν του είπα ότι το καθιερωμένο είναι "Πιτυχούτης" μου είπε ότι ένας χωροφύλακας στην έκδοση ταυτότητας του παππού του το έγραψε με -η- και έκτοτε καθιερώθηκε μόνον για την οικογένειά του και τους απογόνους του: Πητυχούτης
Περίπτωση παρανάγνωσης στο Γρεβενίτι είχαμε με το "Μπλέτσος", έτσι είχα ακούσει να το λένε όλοι, ενώ το σωστό είναι "Βλέτσος".
Αν και ο Γ. Ν. Χατζηδάκης είχε δηλώσει ότι: "Της γλωσσολογίας δεν είναι κύριον έργο, αλλά μάλλον πάρεργον όλως η ετυμολογία" στον τόπο μας αποτελεί ισχυρό πόλο έλξης για τους γλωσσολόγους ή καλύτερα για τους "γλωσσολογούντες" φιλολόγους και άλλους ερασιτέχνες του είδους, όπως ο γράφων.
Είναι ευνόητο ότι η γλωσσική επιστήμη δεν έχει να κερδίσει πολλά από την λύση τέτοιων ετυμολογικών προβλημάτων, η περιέργεια όμως πολλές φορές είναι μεγάλη!
Ελπίζω η ερασιτεχνική προσπάθεια που ξεκινάω να κεντρίσει κάποιους συγχωριανούς ή φίλους και με τη συνεργασία, έστω λίγων, να γίνει μια καταγραφή, γιατί είμαστε λίγο πριν χαθούν ιστορίες για νεράιδες, παγανά, χσες, Γκάρους, Σπούργους ή άλλες ιστορίες που ήξεραν οι παλιότεροι και δυστυχώς ...χάθηκαν!
Ένα επώνυμο της περιοχής που μου είχε κάνει εντύπωση ήταν το "Αβέρωφ".
ΑΒΕΡΩΦ: Επώνυμο προερχόμενο από τον Αυγερινό με ρωσική κατάληξη που προστέθηκε στο όνομα κατά συνήθεια των Ελλήνων που έζησαν στην Ρωσία. Αυγερινός – Αυγερός – Αυγέρωφ – Αβέρωφ.
Εντύπωση επίσης μου έκανε το "Τσακάλωφ".
Οι δυσκολίες στην ετυμολόγηση των οικογενειακών είναι πολύ συχνά αποτρεπτικές. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης επισημαίνει ότι εύκολα κανείς ολισθαίνει στην παρετυμολόγηση.
Όπως πολύ ορθά παρατηρεί ο Dauzat, η ετυμολόγηση των οικογενειακών παίρνει συχνά μια δεύτερη διάσταση, όταν το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην ανεύρεση της αρχικής σημασίας του επωνύμου, αλλά περνά στο λόγο για τον οποίο μια ετυμολογικά διαφανής λέξη χρησιμοποιήθηκε ως οικογενειακό όνομα: π.χ. Πεπόνης
Ειδικότερα η ετυμολόγηση των νεοελληνικών οικογενειακών ονομάτων προϋποθέτει την έρευνα και σχέση με γλώσσες όπως: τούρκικα, αρβανίτικα, βλάχικα, κ.ά.
Παράγοντες που διευκολύνουν τα πράγματα είναι η δυνατότητα διπλής ή πολλαπλής ετυμολογίας, η αμφίδρομη ετυμολογική πορεία (τοπωνύμιο-ανθρωπωνύμιο), η παραμόρφωση του αρχικού τύπου για ποικίλους λόγους, κάποτε από απλό σφάλμα της γραφής ή παρανάγνωση κ.ά. π.χ. Γκαστρωμένος<Καστρωμένος< κάστρο
Μια φορά εκδίδοντας ένα πιστοποιητικό σπουδών στο σχολείο έγραψα το "Πιτυχούτης" με -ι- όπως έχει καθιερωθεί και ο ενδιαφερόμενος μου είπε: "Δάσκαλε, με -η- , Πητυχούτης". Όταν του είπα ότι το καθιερωμένο είναι "Πιτυχούτης" μου είπε ότι ένας χωροφύλακας στην έκδοση ταυτότητας του παππού του το έγραψε με -η- και έκτοτε καθιερώθηκε μόνον για την οικογένειά του και τους απογόνους του: Πητυχούτης
Περίπτωση παρανάγνωσης στο Γρεβενίτι είχαμε με το "Μπλέτσος", έτσι είχα ακούσει να το λένε όλοι, ενώ το σωστό είναι "Βλέτσος".
Αν και ο Γ. Ν. Χατζηδάκης είχε δηλώσει ότι: "Της γλωσσολογίας δεν είναι κύριον έργο, αλλά μάλλον πάρεργον όλως η ετυμολογία" στον τόπο μας αποτελεί ισχυρό πόλο έλξης για τους γλωσσολόγους ή καλύτερα για τους "γλωσσολογούντες" φιλολόγους και άλλους ερασιτέχνες του είδους, όπως ο γράφων.
Είναι ευνόητο ότι η γλωσσική επιστήμη δεν έχει να κερδίσει πολλά από την λύση τέτοιων ετυμολογικών προβλημάτων, η περιέργεια όμως πολλές φορές είναι μεγάλη!
Ελπίζω η ερασιτεχνική προσπάθεια που ξεκινάω να κεντρίσει κάποιους συγχωριανούς ή φίλους και με τη συνεργασία, έστω λίγων, να γίνει μια καταγραφή, γιατί είμαστε λίγο πριν χαθούν ιστορίες για νεράιδες, παγανά, χσες, Γκάρους, Σπούργους ή άλλες ιστορίες που ήξεραν οι παλιότεροι και δυστυχώς ...χάθηκαν!
Ένα επώνυμο της περιοχής που μου είχε κάνει εντύπωση ήταν το "Αβέρωφ".
ΑΒΕΡΩΦ: Επώνυμο προερχόμενο από τον Αυγερινό με ρωσική κατάληξη που προστέθηκε στο όνομα κατά συνήθεια των Ελλήνων που έζησαν στην Ρωσία. Αυγερινός – Αυγερός – Αυγέρωφ – Αβέρωφ.
Εντύπωση επίσης μου έκανε το "Τσακάλωφ".
Αθανάσιος Τσακάλωφ
Ο Αθανάσιος Τσακάλογλου και στη συνέχεια Τσακάλωφ (περ. 1788 – 1851) υπήρξε ο νεότερος της «τρόικας» και ο πιο δραστήριος. Ο πατέρας του, Νικηφόρος Τεκελής, ήταν έμπορος από τον Τύρναβο και η μητέρα του, κόρη αρχοντικής γιαννιώτικης οικογένειας. Γεννήθηκε στα Γιάννενα και πέθανε στη Μόσχα. Για να γλιτώσει από τον Αλή Πασά διέφυγε στη Μόσχα, όπου ήδη είχε εγκατασταθεί ο πατέρας του. Σπούδασε στη Μαρουτσαία Σχολή των Ιωαννίνων, κοντά στον Αθανάσιο Ψαλίδα και τον Κοσμά Μπαλάνο και συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι.Εκεί συμμετείχε στην πατριωτική εταιρεία «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον».
Τα γέλια έβαλα όταν σε ένα εγχειρίδιο σχολικής ιστορίας από την Τουρκία, διάβασα: Η Εθνική Εταιρεία ιδρύθηκε αρχικά το 1814 στην Οδησσό από τρία άτομα (δύο Έλληνες και ένα Βούλγαρο)!
