Ο Γκάρος, ο Σπούργος και το Σακούλι

Του Γιάννη Σιούλα

Κάποτε όλοι γνώριζαν ότι ο κόσμος δεν ήταν καθόλου απλός. Στις γειτονιές κυκλοφορούσαν νεράιδες, στους βάλτους και τις σπηλιές κατοικούσαν τέρατα και ο καθένας ήξερε πώς να ξορκίζει τα στοιχειά που φύλαγαν τους θησαυρούς, τους καλικάντζαρους και τους βρικόλακες.

Κάποτε τα μωρά τα βρίσκανε στις βρύσες (πελαργούς δεν έχει το Γρεβενίτι), κάποτε τη μοίρα τη διάβαζαν στο φλιτζάνι ή στα κόκαλα των ζώων. Κάποτε οι άγιοι των εκκλησιών έχαναν την ψυχραιμία τους και τιμωρούσαν, κάποτε αυτός ο τόπος μπορούσε να ονειρεύεται.

Τα όνειρά του –θρύλοι και παραδόσεις- πολλοί τα κατέγραψαν, απευθείας από το στόμα απλών ανθρώπων που έναν καιρό «τα είδαν με τα μάτια τους». Δυστυχώς, στο Γρεβενίτι, θρύλοι και παραδόσεις, αφού κουράστηκαν να περιμένουν την αθανασία που φέρνει η καταγραφή, αποφάσισαν να «φύγουν» με τους τελευταίους απλούς Γρεβεντάτες που πίστευαν σε δράκους και φαντάσματα. Βέβαια, πού καιρός ν’ ασχοληθουν οι πρόγονοί μας με την ιστορία του χωριού μας, τους θρύλους και τις παραδόσεις. Η φτώχια, οι πόλεμοι κι οι κακουχίες ήταν αυτά που έπρεπε ν’ αντιπαλέψουν. «Primum vivere, deinde philosophari” (Πρώτα να ζεις, μετά να φιλοσοφείς) έλεγαν οι αρχαίοι Λατίνοι.

 Τώρα, λίγο αργότερα απ’ το σωστό χρόνο, θα προσπαθήσω να φέρω στην επιφάνεια ό,τι θολά και μπερδεμένα είχαν καταγραφεί στο παιδικό μυαλό μου. Θα αναφερθώ σε τρεις παραδόσεις του χωριού μας: στον Γκάρο, στον Σπούργο και το Σακούλι.

Ο Γκάρος

Ο Γκάρος ήταν ένα στοιχειό που κρυβόταν στο Σκαφόνι, σε μια σπηλιά που υπάρχει μέχρι σήμερα. Τώρα, βέβαια, ή έφυγε για αλλού που τον πιστεύουν ή κοιμάται. Τα τελευταία χρόνια δεν έχω ακούσει να τον αναφέρει κανείς! Στον Γκάρο άρεσε πολύ το κρασί. Για να το βρει πήγαινε στα κελάρια του κόσμου μέσα από υπόγειες στοές. Το κελάρι του Ρέβενου είχα ακούσει, ήταν το αγαπημένο του. Όταν ήμαστε παιδιά πηγαίναμε στη σπηλιά του Γκάρου χωρίς να φοβόμαστε! Ο Γκάρος δεν είχε ακουστεί ποτέ ότι πείραζε ανθρώπους. Οι χωριανοί, ίσως τον βάφτισαν Γκάρο, επειδή άκουγαν αγριοφωνάρες (γκαρίσματα = Γκάρος) από το μέρος που ήταν η σπηλιά του.

Αν βέβαια κάποιος ρασιοναλιστής (ορθολογιστής) θέλει, ντε και καλά, να δώσει λογική εξήγηση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάποιοι έκλεβαν κρασί απ’ τα κελάρια και την κλοπή φόρτωναν στον …Γκάρο! Το κελάρι του Ρέβενου ήταν το αγαπημένο του, γιατί ο μπαρμπα-Χρήστος ο Ρέβενος έφτιαχνε καλό κρασί, από κανένα καλό αμπελάκι που ίσως είχε στην Τσίπιανη.

Ο Σπούργος

Στη Γρεβενέσια, όταν το μέρος ήταν ακόμη ανοιχτό, δέσποζε ένας μεγάλος βράχος. Είχε βαρεθεί, ίσως, να βλέπει το χωριό μέσα από το δάσος και αφού κατρακύλησε, εγκαταστάθηκε σε ένα ισιάδι. Όπως στέριωσε, στο κάτω μέρος του δημιουργήθηκε μια φωλιά. Εκεί φώλιασε ένα μεγάλο γκρίζο πουλί, κάτι σαν μεγάλος σπουργίτης. Γι’ αυτό ίσως και οι χωριανοί, αφού ήταν μεγάλο πουλί, του έβγαλαν την κατάληξη –ίτης και τον βάφτισαν Σπούργο. Η πέτρα του Σπούργου υπάρχει μέχρι σήμερα, αλλά όπως φαίνεται και στη φωτογραφία, την έχει πνίξει η πυκνή βλάστηση. Όσο για τον Σπούργο…

          

Το Σακούλι

Το Σακούλι είναι ένας μεγάλος γκρεμός κοντά στον ποταμό Βάρδα. Η παράδοση λέει ότι πήρε το όνομά του από τους γέρους που γκρέμιζαν εκεί, αφού τους έβαζαν μέσα σ’ ένα σακούλι. Ρώτησα κάποτε τη συχωρεμένη την Ελένη Ρέβενου αν θυμάται κάτι το συγκεκριμένο και μου απάντησε πως δεν είχε ακούσει κάτι περισσότερο από αυτά που ήξερα. Το πιθανότερο είναι πως πλέον κανείς δεν μπορεί να μας πει για κάποιο αληθινό περιστατικό ή την ακριβή προέλευση του τοπωνυμίου και έτσι θα περιοριστώ σε υποθέσεις.

Ίσως κάποιος γέρος να γκρίνιαζε πολύ- πολύ και οι δικοί του μην μπορώντας να τον υποφέρουν άλλο και απειλώντας τον, του είπαν ότι θα έπρεπε να τον βάλουν σε ένα σακούλι και να τον γκρεμίσουν σ’ αυτόν τον γκρεμό. Έτσι θα φτιάχτηκε η φράση «Αυτός είναι για το Σακούλι», δηλ. αυτός έγινε ανυπόφορος, και  παραδόθηκε στις επόμενες γενιές.

Η πιθανότητα του αληθινού περιστατικού θα πρέπει να αποκλειστεί αν λάβουμε υπόψη μας ότι το χωριό έχει μια ιστορία πεντακοσίων περίπου χρόνων και ότι παρόμοια περιστατικά συναντιούνται σε πρωτόγονες κοινωνίες. Μη βιαστεί όμως να πει κανείς ότι πρόκειται για βαρβαρότητα, γιατί η εξήγηση κάθε γεγονότος έχει νόημα όταν λαμβάνει υπόψη της το χωροχρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο είχε εξελιχθεί το γεγονός. Σκεφτείτε ότι κάποτε, που η οικογένεια ήταν διευρυμένη με τους γέροντες και δεν υπήρχαν συντάξεις, η συντήρηση των γερόντων ήταν όχι μόνο επώδυνη, αλλά πολλές φορές απέβαινε σε βάρος των νεότερων μελών της.

Παρόμοιες καταστάσεις συναντούμε σε πρωτόγονες κοινωνίες και μια τέτοια καταγράφει ο Shohei Imamura, Ιάπωνας σκηνοθέτης, στην βραβευμένη ταινία του «Η μπαλάντα του Ναραγιάμα». Η ταινία βραβεύθηκε με το Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες το 1983. Σύμφωνα με τα έθιμα του χωριού Σίνσου, όταν η γριά Όριν πλησίαζε τα 80, αν και ένιωθε καλά, διέταξε τον μεγαλύτερο γιο της να την πάει στην κορυφή του βουνού Ναραγιάμα να αφήσει την ψυχή της. Έτσι επέτρεπε με τον θάνατό της την επιβίωση κάποιου νέου και παραγωγικού μέλους της κοινότητας. Τη γερόντισσα μετέφερε ο μεγαλύτερος γιος στην πλάτη του χωρίς στάση και μέσα από δύσβατα μονοπάτια και αμίλητοι, έφτασαν στην κορυφή του βουνού Ναραγιάμα. Στις πρωτόγονες κοινότητες τα έθιμα έπρεπε να τηρούνται απ’ όλους, γιατί αυτό ήταν «βαθιά επιθυμία των θεών».

Στο Γρεβενίτι, σχετικά με το Σακούλι, λέγεται και η εξής ιστορία: Μια φορά ένας γιος πήγε τον πατέρα του να τον γκρεμίσει στο Σακούλι. Τότε ο πατέρας, για να τον μεταπείσει, του είπε ότι και ο ίδιος τα ίδια θα πάθει από τον γιο του. Ο γιος τότε μετάνιωσε και έφερε τον γέροντα πατέρα του πάλι στο σπίτι. Πιθανότατα η ιστορία να είναι φανταστική και οι συγχωριανοί μας την έφτιαξαν για να πουν στους νέους πως ό,τι κάνεις στους γονείς σου, το παθαίνεις από τα παιδιά σου.

Τελειώνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Πιπίτσα Βρακότα που μου διηγήθηκε την προηγούμενη ιστορία για το Σακούλι και πρόθυμα επίσης με βοήθησε να βρω την τρύπα του Γκάρου.

[Το άρθρο είχε δημοσιευτεί στο έντυπο "ΓΡΕΒΕΝΙΤΙ", Aρ. φύλλου 49, ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 ]